Lezen door te luisteren, de mogelijkheden
Geplaatst op 29 januari 2024Louis Pool, Koninklijke Visio
Wat te doen als lezen door een oogaandoening niet meer goed lukt of te vermoeiend voor je is? Je kunt natuurlijk eerst de verbetertips op het Kennisportaal proberen. Als die echter niet meer afdoende zijn is er de mogelijkheid om “met je oren te lezen”. Bij dit zogenaamde luisterlezen laat je teksten voorlezen. Dat kan bijvoorbeeld een boek of krant zijn, maar ook producten in de winkel of straatnaambordjes kun je laten voorlezen. Afhankelijk van wat je wilt lezen zijn er dan verschillende oplossingen. In dit artikel zetten we de mogelijkheden op een rij.
Tip: Bekijk als aanvulling op dit artikel ook het gelijknamige webinar: Lezen door te luisteren, de mogelijkheden. Behalve uitleg kun je hierin ook demonstraties ervaren.
Is lezen met je oren makkelijk?
Als je overweegt om met je oren te gaan lezen, houd er dan rekening mee dat het waarschijnlijk eerst even wennen zal zijn om een tekst voor te laten lezen. Je oren en hersens zijn er immers niet aan gewend om op deze manier informatie te verwerken. Zeker bij lange teksten zoals de krant of een boek is luisterlezen iets wat je moet leren en waar je de tijd voor moet nemen om eraan te wennen.
Op welke manieren kun je tekst laten voorlezen?
Er zijn verschillende mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld denken aan apps en hulpmiddelen die gedrukte tekst kunnen scannen en waarbij een computerstem vervolgens de tekst voorleest. Dat is heel handig als je even een brief wilt lezen.
Maar het is erg omslachtig als je op deze manier een roman wilt lezen en elke pagina moet gaan scannen. Wil je een boek laten voorlezen dan is het handiger om een luisterboek te gebruiken. Zo’n boek is ook nog ingesproken door een mens, wat bij het lezen van een spannende of romantisch verhaal wel zo prettig luistert.
Behalve kortere teksten van brieven en langere teksten zoals boeken, kranten en tijdschriften kun je ook denken aan het voorlezen van producten in de winkel en aan informatiebordjes in openbare gebouwen. De laatste categorie waar we op in zullen gaan zijn het voorlezen straatnaambordjes en perronborden.
1. Boeken, kranten en tijdschriften
Er zijn heel wat mogelijkheden om boeken, kranten en tijdschriften voor te laten lezen.
Als je boeken wilt lezen kun je kiezen uit een ruim aanbod van luisterboeken. Deze boeken zijn ingesproken door een mens. Vaak is dat een stemacteur of een vrijwilliger. Je kunt gesproken boeken, kranten en tijdschriften vinden bij Passend Lezen, de CBB, de bibliotheek of Storytel.
Meer weten? Kijk op het Visio Kennisportaal:
Ook kranten en tijdschriften kun je via een uitgever in gesproken vorm beluisteren. Meestal luister je dan niet naar een mens maar naar een computerstem. Soms zit er in het aanbod ook een selectie van artikelen die door een mens zijn ingesproken.
Webbox en Daisybox
De Webbox en Daisybox zijn beide kastjes waarop je luisterboeken, kranten en tijdschriften kunt luisteren. Ze zijn speciaal gemaakt voor slechtziende en blinde mensen. Alles wordt op deze apparaten voorgelezen, het is dus niet nodig om je ogen te gebruiken. De Webbox en Daisybox halen hun informatie van internet. Om gebruik te maken hiervan heb je een abonnement bij Passend Lezen of Storytel en een internetverbinding nodig. Er is geen computer of ander apparaat nodig om de Webbox of Daisybox te kunnen gebruiken.
Boeken, kranten en tijdschriften kun je op veel verschillende manieren op het apparaat zetten. Dit kan via het apparaat zelf of via de app of website van Passend Lezen of Storytel. Een bekende van je kan dit ook op afstand voor je doen. Passend Lezen biedt daarnaast ook nog de mogelijkheid om boeken erop te zetten door te bellen naar de klantenservice.
De Webbox en Daisybox zien er hetzelfde uit, echter de Webbox biedt wat meer mogelijkheden zoals luisteren naar de radio of naar podcasts.
Meer weten? Kijk op het Visio Kennisportaal:
Telefoon, tablet of computer
Er zijn verschillende apps en websites waar je gesproken boeken, kranten en tijdschriften kunt luisteren zoals de apps van Passend Lezen en Storytel. Ook de Openbare Bibliotheek heeft een app.
Heb je een computer met Guide Connect, dan kun je daar ook Passend Lezen op luisteren.
Meer weten? Kijk op het Visio Kennisportaal:
Daisyspeler
Een Daisyspeler is een cd-speler die speciaal is gemaakt voor luisterboeken en die meer functies heeft. Zo kun je met een Daisyspeler door de hoofdstukken van een boek bladeren, een bladwijzer invoegen of onthouden waar je gebleven was.
Met een abonnement bij Passend Lezen kun je boeken, kranten en tijdschriften op Daisy-cd luisteren. De bestelde Daisy-cd’s worden naar je opgestuurd per post. Bij kranten en tijdschriften krijg je niet de hele krant of het hele tijdschrift maar een ingesproken selectie van artikelen. Houd er rekening mee dat de Daisyspeler op zijn einde loopt en er binnen nu en tien jaar uit zal gaan.
Meer weten? Kijk op het Visio Kennisportaal:
2. Brieven
Een brief kun je laten voorlezen met een zogenaamd voorleesapparaat. In een voorleesapparaat zit een camera die de brief scant en de tekst herkent. Een computerstem leest vervolgens de brief voor. Sommige voorleesapparaten zoals Envision Glasses en de Orcam Read kunnen met behulp van kunstmatige intelligentie ook een samenvatting geven van de brief. Vervolgens kun je aan de virtuele assistent vragen stellen over de tekst. bij het voorlezen van brieven is dat de hele pagina goed gescand wordt. De camera moet dus goed gericht zijn en de belichting moet in orde zijn.
Er zijn verschillende typen voorleesapparaten, die variëren in gebruiksgemak:
Tafelmodel voorleesapparaten.
Draagbare voorleesapparaten.
Voorleesbrillen.
Een voorlees-app op je smartphone.
Tafelmodel voorleesapparaten hebben als voordeel dat je het papier makkelijk en goed kan positioneren. Je legt dan bijvoorbeeld het papier op een glasplaat die de afmetingen heeft van een velletje A4. Ook zijn ze voorzien van een prima verlichting die altijd optimaal is. Je weet dus altijd dat de tekst zo goed mogelijk gescand zal worden. Een nadeel is dat je ze niet makkelijk meeneemt.
Bij draagbare voorleesapparaten kan het wat lastiger zijn om een papier te scannen. Je hebt altijd nog wat zicht nodig. Bij de Compact HD 10 Speech moet je bijvoorbeeld de knoppen op het touchscreen kunnen zien en kunnen zien op het scherm of het papier goed in beeld staat. Bij andere soorten draagbare voorleesapparaten zoals de Orcam Read en de C-Pen moet je kunnen zien waar de tekst op het papier staat.
Dat geldt ook voor voorleesbrillen zoals de Orcam MyEye2 en de Envision Glasses. Je kunt ze wel gebruiken als je blind bent, maar het is toch lastig omdat de camera in de bril goed op de tekst moet richten. Envision Glasses kan je hier wel bij helpen. De virtuele assistent vertelt je of het papier goed in beeld is of dat je het meer een bepaalde richting op moet bewegen. Maar ook dan is het vaak nog wel nodig om hier eerst een paar keer mee oefenen.
Tenslotte bestaan er ook apps voor je smartphone die een tekst kunnen scannen en deze daarna voorlezen. Ook hier kan het maken van een goede foto een uitdaging zijn. Sommige van deze apps geven je wel aanwijzingen of de tekst volledig in beeld staat en of je wellicht je telefoon meer naar rechts of links moet houden.
Een overzicht van populaire voorleesapparaten en apps:
Tafelmodel voorleesapparaten
ClearReader
Miss Elly
Beeldschermloepen met spraak zoals de ClearView c Speech
Draagbare voorleesapparaten
Orcam Read
C-Pen
Mobiele beeldschermloepen met spraak zoals de Compact HD 10 Speech
Voorleesbrillen
Orcam MyEye2
Envision Glasses
Apps
Seeing AI (iOS en Android)
Envision (iOS en Android)
De functie Be My AI in de app Be My Eyes (iOS en Android)
Meer weten? Kijk op het Visio Kennisportaal:
3. In de winkel en informatiebordjes
Voor korte teksten zoals de naam van een product in de winkel of een informatiebordje in een museum heb je een hulpmiddel nodig dat je makkelijk mee kunt nemen. Dat kan een draagbaar voorleesapparaat of een voorleesbril zijn, maar het kan ook goedkoper met apps op je telefoon die teksten kunnen herkennen en voor kunnen lezen. Sommige van die apps zijn gratis.
Draagbare voorleesapparaten
- Orcam Read. Dit is een apparaat zo groot als een markeerstift. Met een camera op de voorkant van het apparaat maak je een foto van de tekst en een kleine luidspreker leest de tekst vervolgens voor.
Meer weten?
Voorleesbrillen
Orcam MyEye2
Envision Glasses
De Orcam MyEye2 en de Envision Glasses zijn beide voorleesbrillen. Het zijn kleine apparaatjes die in een brilmontuur zijn verwerkt. Een cameraatje op de voorkant maakt een foto van een tekst en een kleine luidspreker leest de tekst voor. Net als de Orcam Read. Het voordeel van een apparaatje dat in je bril zit is dat je je handen vrij hebt. Ook zijn de voorleesbrillen uit te breiden met andere herkenningsopties zoals het herkennen van gezichten, streepjescodes of objecten.
Herkennings-apps
Seeing AI (iOS en Android)
Envision (iOS en Android)
Be My Eyes (iOS en Android)
Deze apps kunnen net als herkenningsbrillen teksten herkennen, maar ook objecten, streepjescodes of gezichten. Houd er rekening mee dat niet alles altijd even goed wordt herkend. Dit is onder meer afhankelijk van de belichting, de kwaliteit van de camera en hoe goed je deze kan richten.
Meer weten? Kijk op het Visio Kennisportaal:
4. Straatnaambordjes en perronborden
Straatnaamborden of perronborden zijn lastig te lezen, omdat ze verder weg staan dan bijvoorbeeld een pak melk in de supermarkt. Ook daar zijn oplossingen voor bedacht. Er zijn verschillende apps die je toch deze informatie kunnen geven.
Apps
NS Perronwijzer.
In de app NS Perronwijzer kun je de vertrektijden en de informatie die op de perronborden staat zien van elk station in Nederland. Aan de hand van je locatie weet de app bij welk station je bent. Dat maakt de app erg eenvoudig in gebruik. De app is beschikbaar voor iOS en Android en is toegankelijk met de schermlezers VoiceOver en Talkback.
-
Voor de actuele tijden van de trein, maar ook de bus, tram of metro kun je de 9292 app gebruiken. 9292 is beschikbaar voor iOS en Android.
Siri en Google Assistent.
Vraag aan Siri of Google Assistant waar je bent. Zowel Siri als Google Assistant kunnen je vertellen in welke straat je bent. Op die manier hoef je het straatnaambordje niet meer op te zoeken. Zeg eenvoudig tegen je telefoon: “Hé Siri/Google, waar ben ik?”.
Be My Eyes.
Met de app Be My Eyes kun je met een vrijwilliger videobellen zodat die met je mee kan kijken. Je kunt in dit geval dan vragen wat er op het vertrektijdenbord of straatnaambord staat. Maar je kunt ook zonder vrijwilliger met Be My AI functie van de app een foto maken en deze laten beschrijven door slimme software.
Be My Eyes is beschikbaar voor iOS en Android en is toegankelijk met de schermlezers VoiceOver en Talkback.
Tip: Meer handige apps over reizen met het openbaar vervoer vind je op het Visio Kennisportaal:
Voorleesbrillen
Orcam MyEye2. De Orcam MyEye2 kan technisch gezien een straatnaambordje of vertrektijdenbord voor je oplezen. Je moet echter wel de Orcam vrij nauwkeurig op het bord richten.
Envision Glasses. Dit geldt ook voor de Envision Glasses. Deze heeft als extra voordeel dat je bekende kan bellen. Die kijkt mee met de camera van de Envision Glasses en kan je vertellen wat er op het bordje staat.
5. Studie- en schoolboeken
Voor studenten en scholieren met een leesbeperking die gesproken boeken willen gebruiken biedt stichting Dedicon verschillende mogelijkheden. Je kunt via deze organisatie gebruik maken van ingesproken studie- en schoolboeken die je afspeelt op je telefoon of vanaf een Daisy cd. Daarnaast bieden zij ook de optie om digitale schoolboeken te gebruiken. Met behulp van spraaksoftware kun je deze digitale boeken dan laten voorlezen, bijvoorbeeld op je pc. Voor de aanschaf van de boeken vraagt Dedicon per boek een vergoeding.
Als je een studie- of schoolboek wilt gebruiken dan kun je dat met een productieverzoek in de collectie van Dedicon laten opnemen. Houd er rekening mee dat dit een aantal weken kan duren.
Ook bieden steeds meer uitgeverijen lesmateriaal online aan waar het vaak mogelijk is om teksten voor te laten lezen.
Een andere mogelijkheid is om zelf je boeken te scannen en te digitaliseren. Leveranciers van hulpmiddelen bieden snelle scanners waarmee je je boeken in tekstbestanden kunt omzetten die je bijvoorbeeld kunt laten voorlezen met de schermlezer op je pc. Je scant bij deze methode elke bladzijde dus zelf in.
Hieronder vind je een overzicht van de beschikbare mogelijkheden om school- en studieboeken voor te laten lezen.
Boeken die zijn ingesproken
Lex. Lex is ontwikkeld door Dedicon en is beschikbaar voor iOS en Android. Met deze app kun je ingesproken studieboeken luisteren. Les is gemaakt voor leerlingen met dyslexie, maar is ook door slechtziende leerlingen te gebruiken. Lees meer over Lex.
Daisy. Daisyboeken zijn er niet alleen voor leesboeken (zie het eerdere hoofdstuk over het lezen van boeken), maar ook voor studieboeken. Je speelt een Daisyboek af op een online player op je computer, smartphone of tablet.
Ook kun je de boeken op een Daisy-cd bestellen en ze met een Daisyspeler afspelen. Een Daisyspeler is een cd-speler die speciaal is gemaakt voor luisterboeken en die meer functies heeft.
Digitale boeken
EDU boeken. EDU boeken zijn digitale boeken die je opent in Word. Met een schermlezer kun je deze op je computer laten voorlezen. Het voordeel van EDU boeken is dat je in het boek antwoorden of aantekeningen kan typen. Het nadeel is dat de lay-out van het boek heel anders wordt dan de lay-out in het originele papieren boek.
EPub. EPub boeken zien er qua lay-out meer hetzelfde uit als het originele papieren boek. Je opent de boeken online met een programma op je computer of tablet. De tekstgrootte, kleur en regelafstand kun je eenvoudig aanpassen. Met de ingebouwde lezer kun je gemakkelijk teksten laten voorlezen. Ook kun je aantekeningen maken in het boek. EPub boeken zijn vooral geschikt voor tekstboeken en minder voor werkboeken, omdat je in het boek zelf geen antwoorden kan intypen.
Dyslexiebestanden. Digitale boeken in een dyslexiebestand hebben dezelfde pagina-indeling en opmaak als papieren boeken. Met dyslexiesoftware zoals ClaroRead of Kurzweil kun je het boek laten voorlezen. Deze software is iets minder geschikt voor slechtziende leerlingen, omdat er minder aan te passen is aan de kleuren. Ook zijn de bedieningsknopjes soms lastig te onderscheiden.
Meer weten over bovenstaande leesvormen? Kijk op de website van Dedicon:
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen