Louis Pool, Koninklijke Visio
Niet alle teksten lees je op dezelfde manier. Afhankelijk van de tekst gebruik
je een andere leesstrategie. Als je bijvoorbeeld een nieuwsbrief leest wil je
misschien eerst de koppen lezen om te kijken of er iets interessants voor jou in
de brief staat, terwijl je bij het lezen van een handleiding vaak al specifiek
ergens naar op zoek bent. Sommige teksten hoef je dus niet van begin tot het
einde lezen. Wanneer je gebruik maakt van een schermleesprogramma zoals Jaws,
NVDA of VoiceOver om een Word- of pdf-document te lezen is dat niet anders.
In dit artikel bespreken we twee manieren om een document te lezen met een
schermlezer: Globaal lezen en Zoekend lezen. Bij elke manier geven we tips hoe
je het in de praktijk kunt toepassen.
Nu zijn er erg veel soorten teksten, apparaten en schermlezers. We hebben
gekozen voor:
Het lezen van Word en pdf documenten.
Lezen op een computer of laptop met Windows 10 en schermlezer Jaws, Fusion,
SuperNova of NVDA.
Lezen op een iPhone of iPad met VoiceOver.
Bij alle schermlezers gaan we uit van de recente versies (begin 2022). In dit
artikel komen verschillende programma’s en apps voorbij om een document te
openen.
Aan het eind van dit artikel vind je nog extra tips over het lezen op Internet.
We hebben alles zoveel mogelijk uitgewerkt voor de programmatuur en opties die
bij je apparaat en schermlezer standaard zijn meegeleverd.
Helaas zijn met VoiceOver op de iPhone of iPad sommige handelingen niet goed uit
te voeren. Je kunt dit wel als je gebruik maakt van een hiervoor geschikte app.
We hebben gekozen voor de app Voice Dream Reader. De app is gespecialiseerd in
het verzamelen en lezen van teksten en is daarmee sowieso het vermelden in dit
artikel waard. De app is niet gratis. Wil je meer weten, lees dan op het Visio
Kennisportaal de uitgebreide informatie over Voice Dream
Reader.
Tenslotte merken we op dat niet alle pdf bestanden geschikt zijn om door een
schermlezer uit te kunnen lezen. Verderop lees je waarom dat is en wat je in
zo’n geval kunt doen om te toch leesbaar te maken.
Tekst lezen door globaal te lezen
Wanneer je een tekst globaal leest hoef je niet eerst de hele tekst te lezen
voordat je weet wat er in staat en of de tekst interessant genoeg is voor jou om
verder te lezen. Het volstaat vaak al om alleen de koppen te lezen, te weten uit
hoeveel pagina’s de tekst bestaat, of om de eerste regels van elke alinea te
lezen. In elke schermlezer zitten sneltoetsen en trucjes ingebouwd om je hierbij
te helpen. We nemen ze met je door.
Globaal lezen 1: De lengte van de tekst bepalen
Als je weet uit hoeveel pagina’s het document bestaat heb je een idee hoe lang
de tekst is. Een document van twee pagina’s zal je sneller van begin tot eind
lezen dan een document van twintig pagina’s.
Word document op laptop of pc
Open het document in Word. Druk op F6. Je komt dan in de statusbalk. In de
statusbalk staat op welke pagina je zit en uit hoeveel pagina’s het document
bestaat. Soms hoor je dit direct, maar soms moet je eerst de pijltoetsen naar
links of rechts gebruiken om te verplaatsen in de statusbalk. Druk op Escape om
terug te gaan naar het document.
PDF bestand op laptop of pc
Open het document in Adobe Acrobat Reader. Druk op CONTROL + SHIFT + N.
Eigenlijk is deze sneltoets bedoeld om naar een pagina toe te gaan en een
paginanummer in te typen. Je hoort nu uit hoeveel pagina’s het document bestaat
en op welke pagina je zit. Druk op ESCAPE om weer terug te gaan naar het
artikel.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Pages. Veeg met drie vingers omhoog. Je hoort op welke
pagina je bent en hoeveel pagina’s er in totaal in het document staan. Dit
aantal kan soms afwijken van het aantal pagina’s op de computer.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document met de standaard lezer waar de iPhone of iPad een pdf document
mee opent. Veeg met drie vingers omhoog. Je hoort op welke pagina je bent en
hoeveel pagina’s er in totaal in het document staan. Wat opvalt is dat dit op de
iPad nauwkeuriger werkt dan op de iPhone. Zo klopt het aantal pagina’s op de
iPhone niet altijd precies en slaat deze soms een pagina over. De tekst kan dus
een pagina langer zijn dan VoiceOver aangeeft.
Globaal lezen 2: Koppen snellen
Net zoals dat in een krantenbericht koppen staan aan het begin van een artikel
of alinea, zo vind je vaak ook koppen ofwel kopteksten in digitale teksten. Door
eerst de koppen van een tekst te lezen krijg je snel een idee wat er in de tekst
staat en hoe de tekst is opgebouwd. In elke schermlezer zitten mogelijkheden om
de koppen van een artikel op te zoeken en te lezen. Helaas ben je wel
afhankelijk of het document netjes van koppen is voorzien. Ook kan het handig
zijn om te kijken of er een inhoudsopgave aan het begin van het document staat.
Word document op laptop of pc
Met elke schermlezer is het mogelijk om een overzicht te krijgen van de koppen
die in het document staan. Welke sneltoets je hiervoor moet gebruiken verschilt
per programma.
De sneltoetsen op een rij:
Jaws of Fusion: INSERT + F6.
SuperNova: CAPS LOCK + 2.
NVDA: INSERT + SPATIE, vervolgens INSERT + F7, vervolgens ALT +K.
Verteller: CAPS LOCK + F6.
Je kunt vervolgens met de pijltoetsen door het overzicht van de koppen gaan.
Druk op Enter als je het document wilt gaan lezen vanaf die kop.
PDF bestand op laptop of pc
Open het pdf document in Microsoft Edge. Met elke schermlezer is het mogelijk om
een overzicht te krijgen van de koppen die in het document staan. Per programma
verschilt de schermlezer met welke sneltoets je dit overzicht krijgt. Hieronder
een overzicht per programma:
Jaws of Fusion: INSERT + F6.
SuperNova: CAPS LOCK + 2.
NVDA of USA: INSERT + F7, vervolgens ALT + K.
Verteller: CAPS LOCK + F6.
Je kunt vervolgens met de pijltoetsen door het overzicht van de koppen gaan.
Druk op Enter als je het document wilt gaan lezen vanaf die kop.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Pages. Draai aan de rotor totdat je hoort: Kopteksten
Document. Wanneer je omlaag of omhoog veegt met één vinger hoor je een voor een
de koppen in het document. Helemaal feilloos werkt dit nog niet. Sommige koppen
worden overgeslagen en links worden ook als koppen gezien.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Dit is zover wij weten helaas niet mogelijk.
Tekst lezen door zoekend te lezen
Sommige documenten open je omdat je gericht zoekt naar informatie. Bijvoorbeeld
een handleiding of een recept in een kookboek. Laat je niet te snel overrompelen
door de grootte van een document. Een handleiding van een apparaat kan soms uit
50 pagina’s bestaan, terwijl je vaak met één pagina al antwoord kan krijgen op
je vraag. Bekijk hiervoor de inhoudsopgave of gebruik de zoekfunctie.
Zoekend lezen 1: Inhoudsopgave
Staat er een inhoudsopgave in het document? Kijk dan daar op welke pagina de
informatie staat die je zoekt. Ga vervolgens naar die pagina. De inhoudsopgave
staat vaak op één van de eerste drie pagina’s. Houd er rekening mee dat de
paginanummering in een document kan afwijken van de nummering in een boek. In
een studieboek of roman kan bijvoorbeeld paginanummer 1 pas in pagina 3 van je
document beginnen.
Word document op laptop of pc
Ga met de pijltoetsen door de inhoudsopgave. Wanneer je hoort op welke pagina de
informatie staat, druk je op CONTROL + G. Type de paginanummer in en druk op
Enter. Druk vervolgens op Escape om weer naar de inhoud van het document te
gaan.
PDF bestand op laptop of pc
Open het pdf bestand met Adobe Acrobat Reader. Ga met de pijltoetsen door de
inhoudsopgave. Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, druk je op
CONTROL + SHIFT + N. Type de paginanummer in en druk op Enter.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Pages. Veeg naar rechts met één vinger tot je de
inhoudsopgave hoort. Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, veeg
je met drie vingers omhoog tot je bij die pagina bent.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document met de standaard lezer waar de iPhone of iPad een pdf document
mee opent. Veeg naar rechts met één vinger tot je de inhoudsopgave hoort.
Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, veeg je met drie vingers
omhoog tot je bij die pagina bent. Wat opvalt is dat dit op de iPad nauwkeuriger
werkt dan op de iPhone. Zo klopt het aantal pagina’s op de iPhone niet altijd
precies en slaat deze soms een pagina over. De tekst kan dus een pagina langer
zijn dan VoiceOver aangeeft.
Zoekend lezen 2: De zoekfunctie
Met een zoekfunctie kun je zoeken naar woorden of zinnen in het document. Als je
bijvoorbeeld in de handleiding van een memorecorder wilt zoeken hoe je met een
die memorecorder kan opnemen, typ dan als zoekterm het woord: opnemen.
Word document op laptop of pc
Druk op Control + F. Je kan nu je zoekterm intypen.
Druk Tab tot je hoort: ‘Volgend resultaat knop’. Druk op Enter.
Je hoor de zin waar het zoekresultaat in staat en de hoeveelste
zoekresultaat dat is. Druk weer op Enter om naar een volgend zoekresultaat
te gaan.
Om naar een vorig zoekresultaat te gaan ga je eerst met Shift + Tab naar de
Vorig Resultaat Knop.
Druk op Enter bij die knop om weer terug te gaan in de lijst met
zoekresultaten.
Heb je gevonden waar je naar zocht, gebruik dan Escape om weer terug te gaan
naar de tekst.
PDF bestand op laptop of pc
Open het pdf bestand in Word. Je krijgt een waarschuwing dat het document er
anders uit kan zien dan het origineel.
Druk op ENTER bij OK om de melding weg te krijgen. Vervolgens kun je op
dezelfde manier zoeken als in een Word bestand.
Druk op Control + F. Je kan nu je zoekterm intypen. Druk Tab tot je hoort
‘Volgend resultaat knop’ Druk op Enter.
Je hoor de zin waar het zoekresultaat in staat en de hoeveelste
zoekresultaat dat is.
Druk weer op Enter om naar een volgend zoekresultaat te gaan. Om naar een
vorig zoekresultaat te gaan ga je eerst met Shift + Tab naar de Vorig
Resultaat Knop. Druk op Enter bij die knop om weer terug te gaan in de lijst
met zoekresultaten.
Heb je gevonden waar je naar zocht, gebruik dan Escape om weer terug te gaan
naar de tekst.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Voor deze stappen gebruiken we de app Voice Dream Reader.
Open het document in de app Voice Dream Reader.
Ga naar de ‘Zoeken Knop’. Deze knop ziet eruit als een vergrootglas en zit
rechts onderin het scherm.
Typ je zoekterm in en activeer vervolgens de knop Zoek.
Door naar rechts te vegen hoor je nu hoe vaak de zoekterm voorkomt in het
document en hoor je de hele zin waarin het zoekresultaat voorkomt. Door die
gevonden zoekterm te activeren wordt de tekst voorgelezen vanaf het
zoekresultaat.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Voor deze stappen gebruiken we de app Voice Dream Reader.
Open het document in Voice Dream Reader.
Ga naar de ‘Zoeken Knop’. Deze knop ziet eruit als een vergrootglas en zit
rechts onderin het scherm.
Typ je zoekterm in en activeer vervolgens de knop Zoek.
Door verder te navigeren hoor je nu hoe vaak de zoekterm voorkomt in het
document en hoor je de zin waarin het zoekresultaat voor komt. Door die
gevonden zoekterm te activeren wordt de tekst voorgelezen vanaf het
zoekresultaat.
Markeren waar je was gebleven
Zeker bij een document of een document waar je vaker in wilt lezen kan het
handig zijn om te markeren waar je gebleven was met lezen. Er zijn meerdere
trucjes hoe je dit kunt doen.
Word document op laptop of pc
De makkelijkste manier om een plek te markeren in Word te doen is door drie
dezelfde tekens in de tekst te typen. Bijvoorbeeld drie keer de letter x. Met de
zoekfunctie CONTROL + F kun je deze dan later weer terug vinden.
PDF bestand op laptop of pc
Open het PDF bestand in Word. Je krijgt een waarschuwing dat het document er
anders uit kan zien dan het origineel.
Druk op ENTER bij OK om de melding weg te krijgen. Vervolgens kun je op
dezelfde manier een markering maken als in een Word document.
Zet drie keer de letter x neer, zodat je dit later makkelijk terug kan
vinden met de zoekfunctie CONTROL + F.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het Word document in de app Voice Dream Reader. Rechts boven in het scherm
staat een knop om een bladwijzer toe te voegen. De door jou gemaakte bladwijzers
vind je links onderin het scherm. Voice Dream Reader zet elke bladwijzer
automatisch aan het begin van de betreffende alinea.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Voice Dream Reader. Rechts boven in het scherm staat een
knop om een bladwijzer toe te voegen. De bladwijzers vind je links onderin het
scherm. Voice Dream Reader zet elke bladwijzer automatisch aan het begin van de
betreffende alinea.
Onleesbare PDF bestanden toch kunnen lezen
Sommige PDF bestanden kunnen op de computer met een schermlezer niet zomaar
worden voorgelezen. De schermlezer ziet in zo’n geval het pdf bestand als een
afbeelding en kan daardoor de tekst niet die erin staat niet herkennen. Je moet
in zo’n geval eerst nog een handeling uitvoeren om de tekst te lezen. Dit kan
met een techniek die OCR heet, afgekort van het Engelse Optical Character
Recognition. Het resultaat is afhankelijk van hoe de tekst in de afbeelding is
geplaatst.
Je schermlezer kan op de volgende manieren een PDF herkennen met OCR.
Jaws of Fusion: Open het document in Acrobat Reader. Druk op INSERT +
SPATIE, vervolgens de letter O, vervolgens de letter D. In plaats van de
letter D zijn er andere letters die je na de letter O kan indrukken. Een
overzicht va letters die je in kan drukken krijg je met INSERT + SPATIE,
vervolgens de letter O en vervolgens het vraagteken.
SuperNova: Open het document in Acrobat Reader. Druk op CAPS LOCK + O. Er
verschijnt een venster waarin je aan kan geven in welk programma de gescande
tekst geopend moet worden en welke pagina’s je gescand wilt hebben.
Standaard staat ingesteld dat het in Word wordt geopend en alle pagina’s
worden gescand. Met ENTER bevestig je.
Tip: er is ook een uitgebreidere beschrijving met stappenplan Scan en
Lees.
NVDA of USA: We hebben binnen NVDA geen goed werkende mogelijkheid voor OCR
gevonden.
Verteller: We hebben binnen Verteller geen goed werkende mogelijkheid voor
OCR gevonden.
Teksten op internet lezen
Lees op het Kennisportaal hoe je makkelijker met een schermlezer teksten op
Internet kunt navigeren.
Overige tips
Naast bovengenoemde tips zijn er meer handige tips om het lezen van een document
met een schermlezer makkelijker te maken.
Robobraille
Op de website robobraille.org kan je tekst die
in een foto of pdf staat omzetten naar leesbare tekst. Je upload de foto of
pdf op de website en krijgt een mailtje met de leesbare tekst. Maar je kunt
ook eenvoudig een mail sturen. Ga naar meer uitleg met stappenplan over
Robobraille
.
Prizmo 5
De app Prizmo 5 kan tekst in een foto of pdf omzetten naar een leesbare
tekst. Ook kun je bij het document aantekeningen zetten. Dat kan met de
eerder genoemde app Voice Dream Reader niet.
Vluchtig lezen in JAWS en Fusion
In JAWS en Fusion bestaat de functie vluchtig lezen. Hiermee kun je de
eerste regel van elke alinea laten voorlezen. Je doet dit met de sneltoets
SHIFT + CONTROL + INSERT + PIJL OMLAAG.
Tekst markeren in Voice Dream Reader
In Voice Dream Reader is het mogelijk om een stuk tekst te markeren om deze
gemarkeerde tekst later snel terug te kunnen vinden.
Lees meer over Voice Dream Reader op het
Kennisportaal.
Tenslotte…
In de praktijkvoorbeelden hebben we gekozen voor bepaalde combinaties van
besturingssysteem, schermlezer en programma of app. Dit zijn combinaties waarvan
we weten dat ze op dit moment werken. Hiermee is niet gezegd dat de tips met
andere apps of programma’s niet zouden werken. Wil je andere apps of programma’s
gebruiken, schroom dan niet om de principes van globaal en zoekend lezen die we
hier hebben toegelicht uit te proberen.
Ook is het natuurlijk mogelijk dat de praktische oplossingen die we hebben
aangedragen door een update niet of minder goed bruikbaar zijn. We verwachten
echter dat dit eerder uitzondering dan regel zal zijn.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org