Tips voor teksten lezen met een schermlezer
Geplaatst op 15 maart 2022Louis Pool, Koninklijke Visio
Niet alle teksten lees je op dezelfde manier. Afhankelijk van de tekst gebruik je een andere leesstrategie. Als je bijvoorbeeld een nieuwsbrief leest wil je misschien eerst de koppen lezen om te kijken of er iets interessants voor jou in de brief staat, terwijl je bij het lezen van een handleiding vaak al specifiek ergens naar op zoek bent. Sommige teksten hoef je dus niet van begin tot het einde lezen. Wanneer je gebruik maakt van een schermleesprogramma zoals Jaws, NVDA of VoiceOver om een Word- of pdf-document te lezen is dat niet anders.
In dit artikel bespreken we twee manieren om een document te lezen met een schermlezer: Globaal lezen en Zoekend lezen. Bij elke manier geven we tips hoe je het in de praktijk kunt toepassen.
Nu zijn er erg veel soorten teksten, apparaten en schermlezers. We hebben gekozen voor:
Het lezen van Word en pdf documenten.
Lezen op een computer of laptop met Windows 10 en schermlezer Jaws, Fusion, SuperNova of NVDA.
Lezen op een iPhone of iPad met VoiceOver.
Bij alle schermlezers gaan we uit van de recente versies (begin 2022). In dit artikel komen verschillende programma’s en apps voorbij om een document te openen.
Aan het eind van dit artikel vind je nog extra tips over het lezen op Internet.
Heb je nog extra programma’s of apps nodig?
We hebben alles zoveel mogelijk uitgewerkt voor de programmatuur en opties die bij je apparaat en schermlezer standaard zijn meegeleverd.
Helaas zijn met VoiceOver op de iPhone of iPad sommige handelingen niet goed uit te voeren. Je kunt dit wel als je gebruik maakt van een hiervoor geschikte app. We hebben gekozen voor de app Voice Dream Reader. De app is gespecialiseerd in het verzamelen en lezen van teksten en is daarmee sowieso het vermelden in dit artikel waard. De app is niet gratis. Wil je meer weten, lees dan op het Visio Kennisportaal de uitgebreide informatie over Voice Dream Reader.
Tenslotte merken we op dat niet alle pdf bestanden geschikt zijn om door een schermlezer uit te kunnen lezen. Verderop lees je waarom dat is en wat je in zo’n geval kunt doen om te toch leesbaar te maken.
Tekst lezen door globaal te lezen
Wanneer je een tekst globaal leest hoef je niet eerst de hele tekst te lezen voordat je weet wat er in staat en of de tekst interessant genoeg is voor jou om verder te lezen. Het volstaat vaak al om alleen de koppen te lezen, te weten uit hoeveel pagina’s de tekst bestaat, of om de eerste regels van elke alinea te lezen. In elke schermlezer zitten sneltoetsen en trucjes ingebouwd om je hierbij te helpen. We nemen ze met je door.
Globaal lezen 1: De lengte van de tekst bepalen
Als je weet uit hoeveel pagina’s het document bestaat heb je een idee hoe lang de tekst is. Een document van twee pagina’s zal je sneller van begin tot eind lezen dan een document van twintig pagina’s.
Word document op laptop of pc
Open het document in Word. Druk op F6. Je komt dan in de statusbalk. In de statusbalk staat op welke pagina je zit en uit hoeveel pagina’s het document bestaat. Soms hoor je dit direct, maar soms moet je eerst de pijltoetsen naar links of rechts gebruiken om te verplaatsen in de statusbalk. Druk op Escape om terug te gaan naar het document.
PDF bestand op laptop of pc
Open het document in Adobe Acrobat Reader. Druk op CONTROL + SHIFT + N. Eigenlijk is deze sneltoets bedoeld om naar een pagina toe te gaan en een paginanummer in te typen. Je hoort nu uit hoeveel pagina’s het document bestaat en op welke pagina je zit. Druk op ESCAPE om weer terug te gaan naar het artikel.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Pages. Veeg met drie vingers omhoog. Je hoort op welke pagina je bent en hoeveel pagina’s er in totaal in het document staan. Dit aantal kan soms afwijken van het aantal pagina’s op de computer.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document met de standaard lezer waar de iPhone of iPad een pdf document mee opent. Veeg met drie vingers omhoog. Je hoort op welke pagina je bent en hoeveel pagina’s er in totaal in het document staan. Wat opvalt is dat dit op de iPad nauwkeuriger werkt dan op de iPhone. Zo klopt het aantal pagina’s op de iPhone niet altijd precies en slaat deze soms een pagina over. De tekst kan dus een pagina langer zijn dan VoiceOver aangeeft.
Globaal lezen 2: Koppen snellen
Net zoals dat in een krantenbericht koppen staan aan het begin van een artikel of alinea, zo vind je vaak ook koppen ofwel kopteksten in digitale teksten. Door eerst de koppen van een tekst te lezen krijg je snel een idee wat er in de tekst staat en hoe de tekst is opgebouwd. In elke schermlezer zitten mogelijkheden om de koppen van een artikel op te zoeken en te lezen. Helaas ben je wel afhankelijk of het document netjes van koppen is voorzien. Ook kan het handig zijn om te kijken of er een inhoudsopgave aan het begin van het document staat.
Word document op laptop of pc
Met elke schermlezer is het mogelijk om een overzicht te krijgen van de koppen die in het document staan. Welke sneltoets je hiervoor moet gebruiken verschilt per programma.
De sneltoetsen op een rij:
Jaws of Fusion: INSERT + F6.
SuperNova: CAPS LOCK + 2.
NVDA: INSERT + SPATIE, vervolgens INSERT + F7, vervolgens ALT +K.
Verteller: CAPS LOCK + F6.
Je kunt vervolgens met de pijltoetsen door het overzicht van de koppen gaan. Druk op Enter als je het document wilt gaan lezen vanaf die kop.
PDF bestand op laptop of pc
Open het pdf document in Microsoft Edge. Met elke schermlezer is het mogelijk om een overzicht te krijgen van de koppen die in het document staan. Per programma verschilt de schermlezer met welke sneltoets je dit overzicht krijgt. Hieronder een overzicht per programma:
Jaws of Fusion: INSERT + F6.
SuperNova: CAPS LOCK + 2.
NVDA of USA: INSERT + F7, vervolgens ALT + K.
Verteller: CAPS LOCK + F6.
Je kunt vervolgens met de pijltoetsen door het overzicht van de koppen gaan. Druk op Enter als je het document wilt gaan lezen vanaf die kop.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Pages. Draai aan de rotor totdat je hoort: Kopteksten Document. Wanneer je omlaag of omhoog veegt met één vinger hoor je een voor een de koppen in het document. Helemaal feilloos werkt dit nog niet. Sommige koppen worden overgeslagen en links worden ook als koppen gezien.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Dit is zover wij weten helaas niet mogelijk.
Tekst lezen door zoekend te lezen
Sommige documenten open je omdat je gericht zoekt naar informatie. Bijvoorbeeld een handleiding of een recept in een kookboek. Laat je niet te snel overrompelen door de grootte van een document. Een handleiding van een apparaat kan soms uit 50 pagina’s bestaan, terwijl je vaak met één pagina al antwoord kan krijgen op je vraag. Bekijk hiervoor de inhoudsopgave of gebruik de zoekfunctie.
Zoekend lezen 1: Inhoudsopgave
Staat er een inhoudsopgave in het document? Kijk dan daar op welke pagina de informatie staat die je zoekt. Ga vervolgens naar die pagina. De inhoudsopgave staat vaak op één van de eerste drie pagina’s. Houd er rekening mee dat de paginanummering in een document kan afwijken van de nummering in een boek. In een studieboek of roman kan bijvoorbeeld paginanummer 1 pas in pagina 3 van je document beginnen.
Word document op laptop of pc
Ga met de pijltoetsen door de inhoudsopgave. Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, druk je op CONTROL + G. Type de paginanummer in en druk op Enter. Druk vervolgens op Escape om weer naar de inhoud van het document te gaan.
PDF bestand op laptop of pc
Open het pdf bestand met Adobe Acrobat Reader. Ga met de pijltoetsen door de inhoudsopgave. Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, druk je op CONTROL + SHIFT + N. Type de paginanummer in en druk op Enter.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Pages. Veeg naar rechts met één vinger tot je de inhoudsopgave hoort. Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, veeg je met drie vingers omhoog tot je bij die pagina bent.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document met de standaard lezer waar de iPhone of iPad een pdf document mee opent. Veeg naar rechts met één vinger tot je de inhoudsopgave hoort. Wanneer je hoort op welke pagina de informatie staat, veeg je met drie vingers omhoog tot je bij die pagina bent. Wat opvalt is dat dit op de iPad nauwkeuriger werkt dan op de iPhone. Zo klopt het aantal pagina’s op de iPhone niet altijd precies en slaat deze soms een pagina over. De tekst kan dus een pagina langer zijn dan VoiceOver aangeeft.
Zoekend lezen 2: De zoekfunctie
Met een zoekfunctie kun je zoeken naar woorden of zinnen in het document. Als je bijvoorbeeld in de handleiding van een memorecorder wilt zoeken hoe je met een die memorecorder kan opnemen, typ dan als zoekterm het woord: opnemen.
Word document op laptop of pc
Druk op Control + F. Je kan nu je zoekterm intypen.
Druk Tab tot je hoort: ‘Volgend resultaat knop’. Druk op Enter.
Je hoor de zin waar het zoekresultaat in staat en de hoeveelste zoekresultaat dat is. Druk weer op Enter om naar een volgend zoekresultaat te gaan.
Om naar een vorig zoekresultaat te gaan ga je eerst met Shift + Tab naar de Vorig Resultaat Knop.
Druk op Enter bij die knop om weer terug te gaan in de lijst met zoekresultaten.
Heb je gevonden waar je naar zocht, gebruik dan Escape om weer terug te gaan naar de tekst.
PDF bestand op laptop of pc
Open het pdf bestand in Word. Je krijgt een waarschuwing dat het document er anders uit kan zien dan het origineel.
Druk op ENTER bij OK om de melding weg te krijgen. Vervolgens kun je op dezelfde manier zoeken als in een Word bestand.
Druk op Control + F. Je kan nu je zoekterm intypen. Druk Tab tot je hoort ‘Volgend resultaat knop’ Druk op Enter.
Je hoor de zin waar het zoekresultaat in staat en de hoeveelste zoekresultaat dat is.
Druk weer op Enter om naar een volgend zoekresultaat te gaan. Om naar een vorig zoekresultaat te gaan ga je eerst met Shift + Tab naar de Vorig Resultaat Knop. Druk op Enter bij die knop om weer terug te gaan in de lijst met zoekresultaten.
Heb je gevonden waar je naar zocht, gebruik dan Escape om weer terug te gaan naar de tekst.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Voor deze stappen gebruiken we de app Voice Dream Reader.
Open het document in de app Voice Dream Reader.
Ga naar de ‘Zoeken Knop’. Deze knop ziet eruit als een vergrootglas en zit rechts onderin het scherm.
Typ je zoekterm in en activeer vervolgens de knop Zoek.
Door naar rechts te vegen hoor je nu hoe vaak de zoekterm voorkomt in het document en hoor je de hele zin waarin het zoekresultaat voorkomt. Door die gevonden zoekterm te activeren wordt de tekst voorgelezen vanaf het zoekresultaat.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Voor deze stappen gebruiken we de app Voice Dream Reader.
Open het document in Voice Dream Reader.
Ga naar de ‘Zoeken Knop’. Deze knop ziet eruit als een vergrootglas en zit rechts onderin het scherm.
Typ je zoekterm in en activeer vervolgens de knop Zoek.
Door verder te navigeren hoor je nu hoe vaak de zoekterm voorkomt in het document en hoor je de zin waarin het zoekresultaat voor komt. Door die gevonden zoekterm te activeren wordt de tekst voorgelezen vanaf het zoekresultaat.
Markeren waar je was gebleven
Zeker bij een document of een document waar je vaker in wilt lezen kan het handig zijn om te markeren waar je gebleven was met lezen. Er zijn meerdere trucjes hoe je dit kunt doen.
Word document op laptop of pc
De makkelijkste manier om een plek te markeren in Word te doen is door drie dezelfde tekens in de tekst te typen. Bijvoorbeeld drie keer de letter x. Met de zoekfunctie CONTROL + F kun je deze dan later weer terug vinden.
PDF bestand op laptop of pc
Open het PDF bestand in Word. Je krijgt een waarschuwing dat het document er anders uit kan zien dan het origineel.
Druk op ENTER bij OK om de melding weg te krijgen. Vervolgens kun je op dezelfde manier een markering maken als in een Word document.
Zet drie keer de letter x neer, zodat je dit later makkelijk terug kan vinden met de zoekfunctie CONTROL + F.
Word document met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het Word document in de app Voice Dream Reader. Rechts boven in het scherm staat een knop om een bladwijzer toe te voegen. De door jou gemaakte bladwijzers vind je links onderin het scherm. Voice Dream Reader zet elke bladwijzer automatisch aan het begin van de betreffende alinea.
PDF bestand met VoiceOver op iPhone of iPad
Open het document in Voice Dream Reader. Rechts boven in het scherm staat een knop om een bladwijzer toe te voegen. De bladwijzers vind je links onderin het scherm. Voice Dream Reader zet elke bladwijzer automatisch aan het begin van de betreffende alinea.
Onleesbare PDF bestanden toch kunnen lezen
Sommige PDF bestanden kunnen op de computer met een schermlezer niet zomaar worden voorgelezen. De schermlezer ziet in zo’n geval het pdf bestand als een afbeelding en kan daardoor de tekst niet die erin staat niet herkennen. Je moet in zo’n geval eerst nog een handeling uitvoeren om de tekst te lezen. Dit kan met een techniek die OCR heet, afgekort van het Engelse Optical Character Recognition. Het resultaat is afhankelijk van hoe de tekst in de afbeelding is geplaatst.
Je schermlezer kan op de volgende manieren een PDF herkennen met OCR.
Jaws of Fusion: Open het document in Acrobat Reader. Druk op INSERT + SPATIE, vervolgens de letter O, vervolgens de letter D. In plaats van de letter D zijn er andere letters die je na de letter O kan indrukken. Een overzicht va letters die je in kan drukken krijg je met INSERT + SPATIE, vervolgens de letter O en vervolgens het vraagteken.
SuperNova: Open het document in Acrobat Reader. Druk op CAPS LOCK + O. Er verschijnt een venster waarin je aan kan geven in welk programma de gescande tekst geopend moet worden en welke pagina’s je gescand wilt hebben. Standaard staat ingesteld dat het in Word wordt geopend en alle pagina’s worden gescand. Met ENTER bevestig je.
Tip: er is ook een uitgebreidere beschrijving met stappenplan Scan en Lees.
NVDA of USA: We hebben binnen NVDA geen goed werkende mogelijkheid voor OCR gevonden.
Verteller: We hebben binnen Verteller geen goed werkende mogelijkheid voor OCR gevonden.
Teksten op internet lezen
Lees op het Kennisportaal hoe je makkelijker met een schermlezer teksten op Internet kunt navigeren.
Overige tips
Naast bovengenoemde tips zijn er meer handige tips om het lezen van een document met een schermlezer makkelijker te maken.
Robobraille
Op de website robobraille.org kan je tekst die in een foto of pdf staat omzetten naar leesbare tekst. Je upload de foto of pdf op de website en krijgt een mailtje met de leesbare tekst. Maar je kunt ook eenvoudig een mail sturen. Ga naar meer uitleg met stappenplan over Robobraille .
Prizmo 5
De app Prizmo 5 kan tekst in een foto of pdf omzetten naar een leesbare tekst. Ook kun je bij het document aantekeningen zetten. Dat kan met de eerder genoemde app Voice Dream Reader niet.
Vluchtig lezen in JAWS en Fusion
In JAWS en Fusion bestaat de functie vluchtig lezen. Hiermee kun je de eerste regel van elke alinea laten voorlezen. Je doet dit met de sneltoets SHIFT + CONTROL + INSERT + PIJL OMLAAG.
Tekst markeren in Voice Dream Reader
In Voice Dream Reader is het mogelijk om een stuk tekst te markeren om deze gemarkeerde tekst later snel terug te kunnen vinden.
Tenslotte…
In de praktijkvoorbeelden hebben we gekozen voor bepaalde combinaties van besturingssysteem, schermlezer en programma of app. Dit zijn combinaties waarvan we weten dat ze op dit moment werken. Hiermee is niet gezegd dat de tips met andere apps of programma’s niet zouden werken. Wil je andere apps of programma’s gebruiken, schroom dan niet om de principes van globaal en zoekend lezen die we hier hebben toegelicht uit te proberen.
Ook is het natuurlijk mogelijk dat de praktische oplossingen die we hebben aangedragen door een update niet of minder goed bruikbaar zijn. We verwachten echter dat dit eerder uitzondering dan regel zal zijn.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen