Hans Segers en Marc Stovers, Koninklijke Visio
Als slechtziende Mac-gebruiker kan het lonend zijn om je ogen te ontlasten door
langere teksten te laten voorlezen, in plaats van de teksten alleen te
vergroten.
De Mac kent verschillende mogelijkheden om dat te doen. Er zijn ingebouwde
voorleesfuncties, maar je kunt ook programma’s of apps downloaden die de klus
kunnen klaren. We gingen op zoek naar mogelijkheden die de portemonnee niet of
nauwelijks raken en zetten hun voor- en nadelen in dit artikel op een rijtje.
De ideale voorlezer
Wat zou een goede voorleesfunctie eigenlijk moeten kunnen? Je zou een tekst
willen selecteren en laten voorlezen, bijvoorbeeld met behulp van een sneltoets.
Maar soms is selecteren niet nodig en zou je direct de tekst van een document of
een artikel op internet willen laten voorlezen. Ook zou je tijdens het voorlezen
door de tekst willen navigeren als je bijvoorbeeld een stukje tekst wilt
herhalen of overslaan.
Daarnaast is het goed als de tekst in grootletter wordt weergegeven, zodat je,
als je dat kunt en wenst, mee kunt lezen. Deze vegrote tekst moet daarbij
zodanig herschikt worden dat deze niet buiten beeld valt. Lettertype, grootte en
kleuren moeten instelbaar zijn. Ook moet er een markering zijn die aangeeft
welke tekst op dat moment voorgelezen wordt.
Er zijn nog wel meer visuele en auditieve opties te bedenken, maar de basis van
wat we ook wel een documentlezer noemen, hebben we hiermee wel beschreven.
De voorleesstem
Om te kunnen voorlezen, heb je een stem nodig. Nederlandstalige stemmen kun je
gratis downloaden onder Systeemvoorkeuren – Toegankelijkheid – VoiceOver –
Open VoiceOver Programma - Spraak. De gekozen mannen- of vrouwenstem met aan
te passen snelheid, kun je vervolgens gebruiken in alle apps en programma’s die
we nu gaan bespreken.
1. Geselecteerde tekst laten voorlezen
De Mac heeft standaard een optie ingebouwd om een geselecteerde tekst te laten
voorlezen met een sneltoets. Standaard is dit OPTION+ESCAPE, maar kan gewijzigd
worden. Het nadeel daarvan was dat dat ook alles is wat je kon. Pauzeren of
navigeren was tijdens voorlezen niet mogelijk.
Sinds MacOS Big Sur wordt na het selecteren van de tekst en het drukken van de
sneltoets linksonder in het scherm de Spraakregelaar getoond. Dit is een venster
vergelijkbaar met de Spraakregelaar die je wellicht kent van de iPone en iPad.
De Spraakregelaar heeft zes knoppen om de spreeksnelheid aan te passen, vooruit
of achteruit te springen in de tekst, te pauzeren en om te stoppen. Boven de
knoppen wordt de naam van de app getoond.
Het is niet altijd nodig om tekst te selecteren. Wanneer je bijvoorbeeld Pages
geopend hebt en de tekstcursor in beeld staat, hoef je geen tekst te selecteren
maar kan je het voorlezen direct starten vanaf de tekstcursor. Je zou nu
verwachten dat dit bij alle tekstverwerkers of apps waarbij je een tekstcursor
gebruikt ook kan, maar helaas is dit niet het geval.
Als optie kan je vanaf macOS Big Sur ook visuele ondersteuning naar wens
instellen.
Je vindt de optie Spreek Selectie Uit in MacOS Monterey onder
Systeemvoorkeuren – Toegankelijkheid – Gesproken materiaal.
Tip
- Bij minder recente macOS versies vind je de optie Spreek Geselecteerde Tekst
Uit onder Systeemvoorkeuren – Toegankelijkheid – Spraak of
Systeemvoorkeuren - Dicteren en spraak – Tekst naar spraak.
2. Voorlezen met VoiceOver
Een andere manier om een tekst te laten voorlezen, is het gebruik van VoiceOver,
de ingebouwde schermlezer van de Mac. Je start VoiceOver met COMMAND+F5 en
dirigeert de VoiceOver-cursor, een rechthoekige markering, naar het begin van de
tekst. Dat kan in de meeste gevallen ook met de muis. Met de sneltoets
CTRL+OPTION+A kun je de tekst laten voorlezen, waarbij je met de CONTROL-toets
kunt pauzeren en hervatten. De VoiceOver-cursor kan vergroot worden als je wilt
meelezen. Maar omdat er geen apart leesvenster is kan de lettergrootte bij veel
vergroting variëren om de tekst binnen het originele venster te blijven houden.
Je kunt ook met de VoiceOver over het scherm navigeren maar daarvoor heb je wel
kennis van VoiceOver-navigatie nodig. VoiceOver is namelijk geen documentlezer
maar een schermuitlezer, met uitgebreide voorzieningen om de Mac geheel blind te
kunnen bedienen. Voor ons doel is dat echter veel te uitgebreid - we willen
immers alleen maar een tekst laten voorlezen - wat het inzetten van VoiceOver
als documentlezer nogal omslachtig maakt.
Zo zou je telkens na het voorlezen VoiceOver weer handmatig uit moeten zetten om
op je gebruikelijke manier verder te kunnen werken.
3. Tekst onder de muis laten uitspreken
Dit is een hele andere manier van laten voorlezen. Wanneer je op de Mac de Zoom
optie niet prettig vindt omdat je dan het overzicht kwijt bent, kan je er ook
voor kiezen om alleen de tekst onder de muiscursor te laten uitspreken. Deze
optie is standaard aanwezig in macOS. Deze manier is niet geschikt om alinea’s
of teksten te laten voorlezen. Maar wel woorden, korte zinnen of knoppen waar je
de muisaanwijzer boven houdt.
In een Word document wordt vanaf de muiscursor een hele regel, een hele zin of
anderhalve regel voorgelezen. Je moet dan zelf wel nog kunnen zien waar het
voorlezen gestopt is om de muiscursor vervolgens naar die plek te dirigeren om
vervolgens weer een regel of zin te lezen.
In een webpagina in Safari gaat het net wat beter. Zodra je de muiscursor in een
alinea plaatst wordt de hele alinea voorgelezen. Echter, staat in de alinea een
link, dan houdt het voorlezen op bij die link en moet je de cursor achter de
link plaatsen om het voorlezen te hervatten.
Ga naar Systeemvoorkeuren – Toegankelijkheid - Gesproken Materiaal.
Vink de optie Spreek Onderdelen Onder De Aanwijzer Uit; Aan.
Activeer de knop Opties om dit verder naar wens aan te passen.
Tips
Kies de optie “Alleen Bij Zoomen” wanneer ook anderen de Mac gebruiken maar
zonder de zoomfunctie.
Stel een korte vertragingstijd in zodat alleen de tekst uitgesproken wordt
waarop de muiscursor zich enkele seconden bevindt.
Wanneer de optie na aanvinken niet werkt, zet dan even VoiceOver Aan en Uit
met COMMAND+F5.
4. Een app laten voorlezen: Read4me
Een andere manier om teksten -met meer of andere mogelijkheden- te laten
voorlezen is om hiervoor een app te gebruiken.
Read4me is een eenvoudige tekstverwerker met voorleesfunctie. De app kan daarom
ook als documentlezer gebruikt worden. De app heeft een Nederlandstalige
interface en is voor vijf euro te installeren vanuit de Mac App Store.
Read4me heeft een venster waar je eerst de tekst in moet plakken. Ook kan het
programma een Word-, rtf- of txt-bestand openen. Voorlezen start of pauzeer je
met de muis of met de sneltoets COMMAND + R waarbij de cursor zichtbaar per
woord gemarkeerd meeloopt. De tekst verschuift netjes naar boven als de
onderkant van het tekstvenster bereikt wordt. Stem en leessnelheid zijn in te
stellen.
Als je het voorlezen stopt, kun je de cursor verplaatsen en elders in het
document een ander deel voorlezen.
Je kunt de geplakte tekst handmatig vergroten maar dat moet je helaas bij elke
nieuwe tekst opnieuw doen. Een instelling die een standaard lettergrootte en
-type vastlegt, zou hier een zeer wenselijke verbetering zijn.
Download Read4me uit de Mac App
Store.
5. Een app laten voorlezen: Typeit Readit
Typeit Readit is speciaal ontwikkeld voor mensen die slechtziend zijn en dat is
te merken: het programma start op in een groot venster en is voorzien van grote
knoppen, kleuraanpassing voor tekst en achtergrond, instelbare lettergrootte, en
sneltoetsen. Ook de stem en spreeksnelheid kun je naar wens instellen.
Tijdens het lezen loopt de cursor mee, maar het is niet mogelijk om het
voorlezen te pauzeren. Heb je dus vanaf het begin een stukje gelezen en wil je
daarna een stukje tekst overslaan dan zul je de cursor vanaf het begin naar de
nieuwe plek moeten dirigeren om van daar verder te lezen. Tijdens het voorlezen
loopt de cursor per woord zichtbaar gemarkeerd mee.
Je kan de kleur van het venster, achtergrondkleur tekstvenster, letterkleur en
lettergrootte aanpassen. Bij sommige kleurcombinaties werkt de markeerkleur van
de cursor niet echt mee. Je kan het woord dan niet meelezen maar je weet wel
waar de cursor zich in de tekst bevindt. Eventueel kan je de tekst ook bewaren
door hem op te slaan.
Ook deze app vraagt om knippen en plakken van tekst.
TypeIt ReadIt is gratis te downloaden vanaf
www.schoolfreeware.com/TypeIt_ReadIt.html
Daar vind je ook een Engelstalige handleiding met sneltoetsenlijst en
instructievideo.
Samenvatting en conclusie
Er zijn verschillende manieren om je Mac teksten te laten voorlezen, maar de
manieren die wij onder de loep namen hebben ieder zo zijn beperkingen of
onhandigheden.
Je Mac kan een geselecteerde tekst laten voorlezen. Voorheen ontbraken functies
zoals een pauzefunctie, visuele ondersteuning of navigatiemogelijkheden. Vanaf
macOS Big Sur is dit wel mogelijk waardoor de optie gebruiksvriendelijker is
geworden.
Je kunt je Mac teksten onder de muis laten voorlezen, maar dit is alleen
bruikbaar voor korte stukjes tekst zoals in koppen, menu items of hooguit een
alinea in een tekst.
Met de ingebouwde schermlezer VoiceOver kun je weliswaar teksten laten
voorlezen, maar het programma is eigenlijk bedoeld om de Mac blind te kunnen
bedienen en schiet met zijn uitgebreide, geheel eigen bedieningsmethode het doel
dat wij hier voor ogen heeft veel te ver voorbij.
Tenslotte kun je nog een app gebruiken. Wat ons vooral opviel bij de apps die
wij testten is dat je eerst een aantal handelingen zoals kopiëren en plakken
moet verrichten voordat je de geselecteerde tekst kunt laten voorlezen in een
leesvenster. Het liefst zouden we dat proces met één sneltoets willen kunnen
starten.
Van de apps heeft TypeIt ReadIt de meeste mogelijkheden die je bij een
documentlezer kunt verwachten. Wil je behalve voorlezen ook teksten bewerken en
opslaan en heb je geen vergroting nodig, dan is Read4me een optie.
De ideale low-budget voorlees-app hebben we daarmee dus nog niet gevonden.
Meer weten?
Meer informatie over de standaard aanwezige voorleesopties op de Mac vind je op
het Kennisportaal in het artikel: Vergroten voorlezen en dicteren op de
Mac
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org