Een gezelschapsspel spelen met iemand die slechtziend of blind is
Geplaatst op 24 november 2023Esther Dubbeldam, Koninklijke Visio
Spel “iedereen dobbelt mee”
Samen een spelletje spelen met je vriend, vriendin of kind? Met de tips in dit artikel geven de professionals van Visio handreikingen hoe je samen, met én zonder visuele beperking, een gezelschapsspel kunt spelen. Ook vertellen we wat belangrijk is om te weten als je een gezelschapsspel wilt kopen voor iemand met een visuele beperking. Tenslotte vind je in dit artikel ook een aantal voorbeelden van geschikte spellen.
Tip: Visio heeft ook een Webinar gehouden over dit onderwerp.
Bekijk of beluister de Webinar Spelletjes spelen
1. Pas zo nodig de spelregels aan
Kies een spelleider die voor iedereen de scores bijhoudt en/of de kaartjes voorleest.
Maak een vergrote kopie van de spelregels.
Kent het spel antwoordkaartjes (zoals bijvoorbeeld bij Pim Pam Pet)? Geef de speler de juist geraden antwoordkaartjes, zodat deze zelf kan overzien hoeveel vragen er goed beantwoord zijn, en kan vergelijken met de anderen.
Houd speelkaarten niet in de hand maar leg deze open neer, of zet ze in een kaartenhouder.
Laat Memory kaartjes niet kriskras neerleggen maar plaats ze in overzichtelijke rijen.
Voor iemand met een kleurwaarnemingsstoornis kan een kleurendobbelsteen aangepast worden met symbolen en vormen.
Gebruik je dobbelstenen? Spreek dan af dat je deze in de deksel van het spel gooit. Of gebruik een pokerpiste. Op die manier zijn de dobbelstenen goed terug te vinden.
Wanneer er samen wordt gespeeld met kinderen die niet slechtziend of blind zijn, kun je bij sommige spellen de regel toevoegen dat iedereen zijn ogen moet sluiten.
Voor mensen met een klein en scherp gezichtsveld kunnen reis- of pocketspellen een uitkomst zijn.
Bij kaartspellen uit de reguliere handel is het mogelijk om braille toe te voegen met behulp van brailletape.
Door gebruik te maken van de Seeing AI app, of een andere app die met de camera van smartphone of tablet tekst kan herkennen is het mogelijk om teksten voor te laten lezen. Dit kan mogelijk helpen bij het spelen van spellen uit de reguliere handel.
2. Let op contrast en kleurgebruik
Zorg dat spelfiguren goed zichtbaar zijn ten opzichte van de achtergrond van het spelbord. Een gele pion terugvinden op een gele achtergrond is lastig. Een donkere pion op een lichte achtergrond geeft contrast en maakt de pion beter zichtbaar. Laat een slechtziend persoon bijvoorbeeld als eerste een pion/spelfiguur uitkiezen
De primaire kleuren rood, geel, groen, blauw worden over het algemeen door slechtziende mensen beter waargenomen dan pasteltinten, omdat deze minder contrast hebben ten opzichte van elkaar.
Afbeeldingen die omlijnd zijn hebben een beter contrast met de achtergrond. Eventueel kun je zelf afbeeldingen aanpassen door met een dikke zwarte stift de afbeeldingen te omlijnen.
Kies een spel met duidelijke afbeeldingen en niet te veel kleine details.
3. Zorg voor duidelijke visuele informatie
Kies een gezelschapsspel met groot formaat kaarten, zoals het Kleuteruniversiteit Vormenkwartet.
Plaats een spel op een verhoging om de kijkafstand te verkleinen.
Gebruik een draaitafel voor een bordspel. Het is lastig om plaatjes te herkennen als ze van de zijkant of ondersteboven bekeken worden.
Zorg dat het spel aansluit bij het kijkniveau. Sommige kinderen begrijpen bijvoorbeeld nog geen abstracte getekende afbeeldingen. Of ze hebben moeite met afleidende informatie op de achtergrond. Kies in dat geval spelkaarten met foto-afbeeldingen en een effen achtergrond. Ook kun je kaarten kiezen waarop maar 1 item per kaart staat, zoals bij deze: Raversburger memory Classic
Zorg dat het spelbord goed te overzien is en dat er niet te veel informatie op staat. Denk hierbij aan teksten, plaatjes, voorwerpen et cetera.
4. Speel op de tast of met voelbare aanpassingen
Kan het spel volledig op de tast gespeeld worden of is er toch bij bepaalde onderdelen zicht nodig? Een voorbeeld is het spel Tastmemory van Teaching Tac Tiles. De stenen zijn welswaar op de tast te herkennen, maar er wordt gebruik gemaakt van bijbehorende activiteitenkaarten die alleen visueel te gebruiken zijn. Hierdoor is dit spel zonder aanpassingen niet geschikt is voor blinden.
Zorg ervoor dat alle spelonderdelen goed vastzitten of dat er uitsparingen zijn in het spel zodat alles goed vast blijft zitten.
Speel waar mogelijk met voelbare oriëntatiepunten op het bord. Als die er niet zijn, pas dan het spel aan door zelf oriëntatiepunten toe te voegen, bijvoorbeeld bij het startpunt van een spel.
Probeer ervoor te zorgen dat de speelrichting van het spel voelbaar te herkennen is.
Zorg ervoor dat pionnen of speelfiguren voelbaar te herkennen zijn of pas ze hierop aan. Om het verschil aan te geven tussen pionnen van verschillende spelers kun je de pionnen markeren met merkpasta. Een alternatief is om ze aan de bovenzijde op verschillende manieren af te zagen: schuin, recht, of met twee schuine zijden. Ook kun je de pionnen merken door er kleine spijkertjes in te slaan. Bij dammen en schaken is het de internationale regel dat de zwarte stenen zijn gemarkeerd.
Je kunt pionnen ook vervangen door duidelijke voelbare kleine figuren zoals een autootje, poppetje, vingerhoedje, etc.
Veel spellen zijn voor gebruik op de tast aan te passen door vakjes en lijnen voelbaar te maken, of door kleuren te vervangen door voelbare structuren. Een voorbeeld is het spel het spel Bonte Ballonnen waarbij je de kleuren kunt vervangen door vilt, ribbelkarton, kurk of behangstalen met een tastbare structuur.
Een andere manier is om zelf spellen te maken. Dit kan bijvoorbeeld goed van hout. Hierbij kun je denken aan voelbare boter, kaas en eieren, sudoku en drie op een rij.
5. Kies een spel dat geheel op gehoor te spelen is
- Sommige spellen zijn geheel op gehoor te spelen en kunnen daardoor zelfstandig gespeeld worden door blinde kinderen, samen met andere kinderen. Een voorbeeld is Geluiden Memory. Een combinatie kan ook: Bumba verstoppertje kan alleen op geluid gespeeld worden, maar is ook te spelen in combinatie met afbeeldingen.
6. Altijd handig om in huis te hebben om een spel aan te passen
Veel reguliere gezelschapsspelen die in de gewone winkels verkrijgbaar zijn kunnen met de volgende hulpmiddelen op relatief eenvoudige wijze worden aangepast.
Kaarthouder om kaarten naast elkaar te zetten, te koop bij o.a.credu.nl
Magneetband om bijvoorbeeld dominostenen magnetisch te maken. Een whiteboard (magnetisch) of klittenband (rondjes of per meter) is onder meer te koop bij klittenbandwinkel.nl
Dobbelstenen in verschillende maten en kleuren met voelbare of goed contrasterende stippen. Er zijn ook blanco dobbelstenen te koop. Het is ook mogelijk om dobbelstenen te gooien met behulp van Google home, Google Nest of SIRI op de iphone. Hierbij kan je maximaal twee dobbelstenen tegelijk gooien. Spreek het volgende commando uit: “He SIRI, gooi dobbelsteen”.
Een pokerpiste zodat dobbelstenen niet te ver over de tafel rollen.
Een voorraad extra pionnen in verschillende kleuren die bij voorkeur wat groter zijn. Het is belangrijk dat pionnen niet makkelijk kunnen worden omgestoten en goed terug te vinden zijn.
Verf in 3D, ook wel 3d liner of merkpasta genoemd, om lijnen op het bord over te trekken zodat ze tastbaar worden, of om stenen te kunnen onderscheiden. Denk bij het laatste aan Rummikub, waarbij de kleuren zwart/blauw en Rood/geel soms moeilijk te onderscheiden zijn. Door de stenen met zwarte cijfers te merken door een punt en de rode met een lijn, weet de speler met welke kleur hij te maken heeft.
Een voorraad blanco kaartjes om aangepaste speelkaarten van te maken.
7. Spellen aanpassen voor gevorderden
Wil je graag ook wat minder bekende of ingewikkelder spelletjes samen kunnen spelen? Bekijk dan eens deze video van Nox’ spellenzolder. Hierin laten Paul, Krista en William aan de hand van voorbeelden zien op welke manieren ze zelf spelletjes aanpassen zodat ze blind, goedziend of slechtziend samen kunnen spelen. Deze video is grotendeels goed te volgen als je alleen luistert.
8. Spellen voor (jonge) slechtziende kinderen
Een selectie, merk op dat de beschikbaarheid en leverancier kan wijzigen.
Lottospel: Ik Leer Vormen en Kleuren
Iedereen dobbelt mee met aangepast speelbord
9. Spellen voor (jonge) blinde kinderen
Een selectie, merk op dat de beschikbaarheid en leverancier kan wijzigen.
Bumba Geluidenspel Was-da-na?. De kaartjes zijn tactiel aan te passen of kunnen gebrailleerd worden.
Spel met geuren: Montessori ik ruik - Reukspel
10. Spellen voor oudere kinderen en volwassenen
Magnetische speelborden
Sjoelen
Domino
Kaarten
Dammen en Schaken
Bingo en Voelbingo
Quizzen, zoals koninginnenquiz, Weekend Miljonairs, Triviant
Pim Pam Pet
Geheugenspelletjes, zoals Weet u nog?, Spelen met taal, Vragenderwijs, Veel te vertellen
Kegelen
Skip Bo
Tik Tak Boem
Le Bloq
Voeldomino
Herken het geluid
Voelmemory, Gewichten memory, Geluiden memory
Othello zwart/wit
Staafjesspel
Scrabble
Rummikub
11. Aangepaste spellen
Je kunt ook kiezen voor een aangepast spel. Aangepaste spellen voor mensen met een visuele beperking zijn verkrijgbaar via hulpmiddelen leveranciers onder andere:
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen