Esther Dubbeldam, Hilde Vordeman-Noens en Anneloes Keesmaat, Koninklijke Visio
Spel “iedereen dobbelt mee”
Samen een spelletje spelen met je vriend, vriendin of kind? Met de tips in dit
artikel geven de professionals van Visio handreikingen hoe je samen, met én
zonder visuele beperking, een gezelschapsspel kunt spelen. Ook vertellen we wat
belangrijk is om te weten als je een gezelschapsspel wilt kopen voor iemand met
een visuele beperking. Tenslotte vind je in dit artikel ook een aantal
voorbeelden van geschikte spellen.
Tip: Visio heeft ook een Webinar gehouden over dit onderwerp.
Bekijk of beluister de Webinar Spelletjes
spelen
1. Pas zo nodig de spelregels aan
Kies een spelleider die voor iedereen de scores bijhoudt en/of de kaartjes
voorleest.
Maak een vergrote kopie van de spelregels.
Kent het spel antwoordkaartjes (zoals bijvoorbeeld bij Pim Pam Pet)? Geef de
speler de juist geraden antwoordkaartjes, zodat deze zelf kan overzien
hoeveel vragen er goed beantwoord zijn, en kan vergelijken met de anderen.
Houd speelkaarten niet in de hand maar leg deze open neer, of zet ze in een
kaartenhouder.
Laat Memory kaartjes niet kriskras neerleggen maar plaats ze in
overzichtelijke rijen.
Voor iemand met een kleurwaarnemingsstoornis kan een kleurendobbelsteen
aangepast worden met symbolen en vormen.
Gebruik je dobbelstenen? Spreek dan af dat je deze in de deksel van het spel
gooit. Of gebruik een pokerpiste. Op die manier zijn de dobbelstenen goed
terug te vinden.
Wanneer er samen wordt gespeeld met kinderen die niet slechtziend of blind
zijn, kun je bij sommige spellen de regel toevoegen dat iedereen zijn ogen
moet sluiten.
Voor mensen met een klein en scherp gezichtsveld kunnen reis- of
pocketspellen een uitkomst zijn.
Bij kaartspellen uit de reguliere handel is het mogelijk om braille toe te
voegen met behulp van brailletape.
Door gebruik te maken van de Seeing AI
app
, of een andere app die met de camera van smartphone of tablet tekst kan
herkennen is het mogelijk om teksten voor te laten lezen. Dit kan mogelijk
helpen bij het spelen van spellen uit de reguliere handel.
2. Let op contrast en kleurgebruik
Zorg dat spelfiguren goed zichtbaar zijn ten opzichte van de achtergrond van
het spelbord. Een gele pion terugvinden op een gele achtergrond is lastig.
Een donkere pion op een lichte achtergrond geeft contrast en maakt de pion
beter zichtbaar. Laat een slechtziend persoon bijvoorbeeld als eerste een
pion/spelfiguur uitkiezen
De primaire kleuren rood, geel, groen, blauw worden over het algemeen door
slechtziende mensen beter waargenomen dan pasteltinten, omdat deze minder
contrast hebben ten opzichte van elkaar.
Afbeeldingen die omlijnd zijn hebben een beter contrast met de achtergrond.
Eventueel kun je zelf afbeeldingen aanpassen door met een dikke zwarte stift
de afbeeldingen te omlijnen.
Kies een spel met duidelijke afbeeldingen en niet te veel kleine details.
Kies een gezelschapsspel met groot formaat kaarten, zoals het
Kleuteruniversiteit
Vormenkwartet.
Plaats een spel op een verhoging om de kijkafstand te verkleinen.
Gebruik een
draaitafel voor
een bordspel. Het is lastig om plaatjes te herkennen als ze van de zijkant
of ondersteboven bekeken worden.
Zorg dat het spel aansluit bij het kijkniveau. Sommige kinderen begrijpen
bijvoorbeeld nog geen abstracte getekende afbeeldingen. Of ze hebben moeite
met afleidende informatie op de achtergrond. Kies in dat geval spelkaarten
met foto-afbeeldingen en een effen achtergrond. Ook kun je kaarten kiezen
waarop maar 1 item per kaart staat, zoals bij deze: Raversburger memory
Classic
Zorg dat het spelbord goed te overzien is en dat er niet te veel informatie
op staat. Denk hierbij aan teksten, plaatjes, voorwerpen et cetera.
4. Speel op de tast of met voelbare aanpassingen
Kan het spel volledig op de tast gespeeld worden of is er toch bij bepaalde
onderdelen zicht nodig? Een voorbeeld is het spel Tastmemory van Teaching
Tac
Tiles.
De stenen zijn welswaar op de tast te herkennen, maar er wordt gebruik
gemaakt van bijbehorende activiteitenkaarten die alleen visueel te gebruiken
zijn. Hierdoor is dit spel zonder aanpassingen niet geschikt is voor
blinden.
Zorg ervoor dat alle spelonderdelen goed vastzitten of dat er uitsparingen
zijn in het spel zodat alles goed vast blijft zitten.
Speel waar mogelijk met voelbare oriëntatiepunten op het bord. Als die er
niet zijn, pas dan het spel aan door zelf oriëntatiepunten toe te voegen,
bijvoorbeeld bij het startpunt van een spel.
Probeer ervoor te zorgen dat de speelrichting van het spel voelbaar te
herkennen is.
Zorg ervoor dat pionnen of speelfiguren voelbaar te herkennen zijn of pas ze
hierop aan. Om het verschil aan te geven tussen pionnen van verschillende
spelers kun je de pionnen markeren met merkpasta. Een alternatief is om ze
aan de bovenzijde op verschillende manieren af te zagen: schuin, recht, of
met twee schuine zijden. Ook kun je de pionnen merken door er kleine
spijkertjes in te slaan. Bij dammen en schaken is het de internationale
regel dat de zwarte stenen zijn gemarkeerd.
Je kunt pionnen ook vervangen door duidelijke voelbare kleine figuren zoals
een autootje, poppetje, vingerhoedje, etc.
Veel spellen zijn voor gebruik op de tast aan te passen door vakjes en
lijnen voelbaar te maken, of door kleuren te vervangen door voelbare
structuren. Een voorbeeld is het spel het spel Bonte Ballonnen waarbij je de
kleuren kunt vervangen door vilt, ribbelkarton, kurk of behangstalen met een
tastbare structuur.
Een andere manier is om zelf spellen te maken. Dit kan bijvoorbeeld goed van
hout. Hierbij kun je denken aan voelbare boter, kaas en eieren, sudoku en
drie op een rij.
5. Kies een spel dat geheel op gehoor te spelen is
- Sommige spellen zijn geheel op gehoor te spelen en kunnen daardoor
zelfstandig gespeeld worden door blinde kinderen, samen met andere kinderen.
Een voorbeeld is Geluiden Memory. Een combinatie kan ook: Bumba
verstoppertje
kan alleen op geluid gespeeld worden, maar is ook te spelen in combinatie
met afbeeldingen.
6. Altijd handig om in huis te hebben om een spel aan te passen
Veel reguliere gezelschapsspelen die in de gewone winkels verkrijgbaar zijn
kunnen met de volgende hulpmiddelen op relatief eenvoudige wijze worden
aangepast.
Kaarthouder om kaarten naast elkaar te zetten, te koop bij
o.a.credu.nl
Magneetband om bijvoorbeeld dominostenen magnetisch te maken. Een whiteboard
(magnetisch) of klittenband (rondjes of per meter) is onder meer te koop bij
klittenbandwinkel.nl
Dobbelstenen in verschillende maten en kleuren met voelbare of goed
contrasterende stippen. Er zijn ook blanco dobbelstenen te koop. Het is ook
mogelijk om dobbelstenen te gooien met behulp van Google home, Google Nest of
SIRI op de iphone. Hierbij kan je maximaal twee dobbelstenen tegelijk gooien.
Spreek het volgende commando uit: “He SIRI, gooi dobbelsteen”.
Een pokerpiste zodat dobbelstenen niet te ver over de tafel rollen.
Een voorraad extra pionnen in verschillende kleuren die bij voorkeur wat
groter zijn. Het is belangrijk dat pionnen niet makkelijk kunnen worden
omgestoten en goed terug te vinden zijn.
Verf in 3D, ook wel 3d liner of merkpasta genoemd, om lijnen op het bord
over te trekken zodat ze tastbaar worden, of om stenen te kunnen
onderscheiden. Denk bij het laatste aan Rummikub, waarbij de kleuren
zwart/blauw en Rood/geel soms moeilijk te onderscheiden zijn. Door de stenen
met zwarte cijfers te merken door een punt en de rode met een lijn, weet de
speler met welke kleur hij te maken heeft.
Een voorraad blanco kaartjes om aangepaste speelkaarten van te maken.
7. Spellen aanpassen voor gevorderden
Wil je graag ook wat minder bekende of ingewikkelder spelletjes samen kunnen
spelen? Bekijk dan eens deze video van Nox’
spellenzolder. Hierin laten Paul,
Krista en William aan de hand van voorbeelden zien op welke manieren ze zelf
spelletjes aanpassen zodat ze blind, goedziend of slechtziend samen kunnen
spelen. Deze video is grotendeels goed te volgen als je alleen luistert.
8. Spellen voor (jonge) slechtziende kinderen
Een selectie, merk op dat de beschikbaarheid en leverancier kan wijzigen.
9. Spellen voor (jonge) blinde kinderen
Een selectie, merk op dat de beschikbaarheid en leverancier kan wijzigen.
10. Spellen voor oudere kinderen en volwassenen
Sjoelen
Domino
Kaarten
Dammen en Schaken
Bingo en Voelbingo
Quizzen, zoals koninginnenquiz, Weekend Miljonairs, Triviant
Pim Pam Pet
Geheugenspelletjes, zoals Weet u nog?, Spelen met taal, Vragenderwijs, Veel
te vertellen
Kegelen
Skip Bo
Tik Tak Boem
Le Bloq
Voeldomino
Herken het geluid
Voelmemory, Gewichten memory, Geluiden memory
Othello zwart/wit
Staafjesspel
Scrabble
Rummikub
11. Aangepaste spellen
Je kunt ook kiezen voor een aangepast spel. Aangepaste spellen voor mensen met
een visuele beperking zijn verkrijgbaar via hulpmiddelen leveranciers onder
andere:
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org