Jeroen Baldewijns (Licht en Liefde)
Met dit artikel willen we uitzoeken of e-boeken een aanvulling kunnen zijn op
het aanbod van daisyboeken.
Tip: Wil je ook meer weten over het lezen van e-boeken op je tablet of
smartphone, lees dan het artikel: E-reader-apps, wat kun je
ermee?
E-boeken
Een e-boek is de digitale versie van een gedrukt boek.
Het e-boek bevat de tekst van het gedrukte boek (eventueel aangevuld met de
afbeeldingen uit het gedrukte boek), die op een beeldscherm kan worden
weergegeven. Het is dus geen ingesproken boek zoals een daisyboek. Het standaard
formaat voor e-boeken heet ‘ePUB’. Dat bestandsformaat wordt door de meeste
producenten van e-boeken gebruikt, behalve door Amazon, dat zijn eigen
afwijkende AZW-formaat gebruikt.
Interessant is dat de tekst van een e-boek ‘reflowable’ is. Dat betekent dat de
tekstregels automatisch herschikt worden als je de instellingen zoals de
tekengrootte of de marges aanpast. En precies dat kenmerk is erg nuttig als je
grote tekst nodig hebt.
Doorgaans zijn e-boeken beveiligd met het ‘Adobe DRM’. Dat is een systeem dat
ervoor zorgt dat je een boek op maximaal zes toestellen kunt lezen en dat je het
niet kunt converteren naar een ander formaat.
De boeken kun je kopen (dat is een belangrijk verschil met daisyboeken) in
online boekenwinkels zoals bol.com, Standaard Boekhandel, Amazon Books,
Libris.nl, eBooks.nl, Apple Book Store, Google Play Store …
Of je kunt ze gewoon ontlenen in de plaatselijke openbare bibliotheek.
E-boeken zijn primair bedoeld om te worden gelezen op een e-reader, maar je kunt
ze ook lezen met een e-reader-app op een tablet. Die e-reader-apps bespreken we
in een volgend nummer.
E-readers
Een e-reader is een tablet dat erop gericht is om de leesbeleving van een
gedrukt boek zo dicht mogelijk te benaderen.
Daarvoor worden twee technieken toegepast: een formaat dat leuk in de hand ligt
en een beeldschermtechnologie die volledig verschilt van de LCD- of
OLED-schermen van tablets.
Vooral de beeldschermtechnologie (soms ‘E-ink’ en soms ‘E-paper’ genoemd) vraagt
wat extra toelichting. Elk beeldpuntje op zo’n scherm is een microcapsule die
witte en zwarte kleurpigmenten bevat. Even kort door de bocht: door elektrische
spanningen op zo’n microcapsule los te laten, kan men de witte, de zwarte of een
mengeling van beide kleurpigmenten naar boven sturen in de microcapsule om op
die manier een zwart, wit of grijs beeldpunt te creëren.
Een dergelijk beeldscherm biedt nogal wat voordelen:
Het gaat véél zuiniger om met energie, wat de grote autonomie van een
e-reader verklaart.
Voor het lezen in een duistere omgeving heb je de keuze uit het gebruik van
een lampje of van de beeldschermverlichting (die je vaak ook kunt instellen
van koud naar warm wit licht).
Het schermoppervlak is mat waardoor geen reflecties ontstaan.
Het beeldscherm ziet eruit als én voelt ook een beetje aan als een pagina uit
het gedrukte boek.
Tegenwoordig worden zowat alle e-readers bediend met een aanraakscherm dat in de
leesomgeving onderverdeeld is in tikzones waarmee je een pagina omslaat, een
bladwijzer maakt, naar het menu gaat … Sommige e-readers hebben daarnaast ook
toetsen voor wie een meer ‘klassieke’ bediening wenst.
Het spreekt voor zich dat softwarematig alles gericht is op het lezen van
boeken, met een boekenplank, een boekenwinkel en een leesomgeving. Sommige
e-readers bieden daarnaast nog meer apps, maar die hebben we niet bekeken. De
synchronisatie van jouw boeken gebeurt via de cloudruimte die de fabrikant van
je e-reader aanbiedt.
Qua leesfuncties kun je het volgende verwachten:
Per pagina bladeren;
Navigeren vanuit de inhoudsopgave van het boek;
Markeringen en notities maken in de boektekst;
Zoeken op een woord in de boektekst;
Een woord uit het boek opzoeken in een woordenboek of laten vertalen;
De laatst bereikte positie opslaan;
Boekinfo opvragen.
Een gemeenschappelijk kenmerk van alle e-readers is, dat je heel wat
parameters kunt instellen voor visueel lezen:
het lettertype kiezen;
de tekengrootte wijzigen;
vette tekst instellen;
de regelafstand wijzigen;
de grootte van de marges instellen (om het beeldscherm optimaal te gebruiken
als je een grote letter instelt);
boek lezen in liggende weergave.
Besef wel: die parameters hebben enkel een invloed op de boektekst en dus
niet op de tekst op je boekenplank, in de boekenwinkel, op de
instellingenschermen … En dus stelt zich de vraag: Hoe zit het dan met de
algehele toegankelijkheid van e-readers?
We onderwierpen vier e-readers aan die vraag.
1. Vivlio Touch HD Plus
De Vivlio e-readers worden in Vlaanderen verkocht door Standaard Boekhandel en
geven ook toegang tot de e-boekenwinkel van deze boekenverkoper. De geteste
Vivlio Touch HD Plus heeft een relatief klein 6 inch beeldscherm en kost 165
euro.
De reden om dit toestel te testen is dat het Nederlandstalige spraaksynthese aan
boord heeft. Om die te benutten, gebruik je een externe luidspreker of oortjes,
want het toestel heeft zelf geen luidspreker. Je kunt die bekabeld aansluiten
met het meegeleverd verloopstukje of draadloos koppelen via bluetooth. Als je
tijdens het lezen van een boek de knoppenbalk opent, vind je daar de knop
‘Stem’.
Wanneer je die aantikt wordt het boek in het Nederlands voorgelezen en
verschijnt de Stem-knoppenbalk, waarmee je:
de spraakweergave kunt pauzeren en hervatten;
de spreeksnelheid kunt instellen;
het geluidsvolume kunt instellen;
een stem kunt kiezen (er zijn Nederlandse stemmen beschikbaar).
De voorleesfunctie toont op het scherm een markering voor de voorgelezen tekst.
Als de voorleesfunctie het einde van een pagina bereikt, dan wordt de pagina
omgedraaid en gaat het voorlezen verder. Jammer is wel dat je niet kunt
navigeren tijdens het voorlezen.
Verder kun je met dit toestel naast e-boeken ook audioboeken lezen.
Ook voor visueel lezen worden heel wat instellingen geboden, zoals de keuze uit
diverse lettertypes, een knopje voor vette tekst, instelbare interlinie en
marges en een lettergrootte die instelbaar is tot een maximale x-hoogte van 8
mm. Jammer is wel dat de mogelijkheid ontbreekt om witte tekst op een zwarte
achtergrond te gebruiken.
2. PocketBook InkPad Lite
De PocketBook e-readers zijn vlot verkrijgbaar in tal van online winkels. Binnen
dat gamma kozen wij voor de PocketBook InkPad Lite wegens zijn groot 9,8 inch
beeldscherm voor de opvallend lage prijs van 200 euro. Andere toestellen met dat
beeldschermformaat kosten doorgaans het dubbele.
We wilden vooral nagaan of het grote beeldscherm een meerwaarde is voor
slechtziende gebruikers.
Al de instellingen voor visuele leesbaarheid lopen erg gelijk met die van de
geteste Vivlio (beide toestellen draaien immers onder hetzelfde
besturingssysteem). Ook de maximale x-hoogte bedraagt 8 mm, waarmee je
behoorlijk grote tekst te zien krijgt. Als je vervolgens het toestel in liggende
oriëntering gebruikt, heb je behoorlijk wat leescomfort. Het is jammer dat ook
dit toestel niet de mogelijkheid biedt om witte tekst op een zwarte achtergrond
te krijgen.
De PocketBook heeft geen luidspreker of bluetooth en dus ook niet de
mogelijkheid om audioboeken te lezen.
3. Amazon Kindle Paperwhite 11
De Kindle e-readers van Amazon zijn uitsluitend via Amazon te koop. De geteste
Kindle Paperwhite 11 kost 150 euro.
Een groot nadeel van alle Kindle e-readers is dat ze het ePUB formaat niet
ondersteunen, maar met een eigen AZW3-formaat werken. Je bent dus aangewezen op
de online boekenwinkel van Amazon, waar je gelukkig ook een uitgebreid
Nederlandstalig aanbod vindt.
Alle Kindle e-readers van Amazon hebben met ‘VoiceView’ een volwaardige
schermlezer aan boord. Dat was een trigger om ook een Kindle op te nemen in onze
test.
Zoals alle e-readers heeft ook de Kindle geen eigen luidspreker. Je moet daarom
via bluetooth een koppeling maken met een luidspreker of met oortjes om
VoiceView te gebruiken.
Maar al snel merkten we dat de schermlezer enkel Engels spreekt. Je moet het
toestel dus op de Engelse taal instellen en Engelstalige boeken lezen om
VoiceView te kunnen gebruiken. Dat is erg jammer want de schermlezer op zich
werkt erg goed. De bediening is in hoge mate gelijk met die van VoiceOver op een
iPad: met horizontale veegjes ga je naar het vorig of volgend item op het scherm
en met een dubbele tik activeer je een item. Verder zijn er nog een paar
speciale bewegingen, zoals bijvoorbeeld een hoofdletter L vegen om de boektekst
voor te lezen.
Een Nederlandse versie van VoiceView verwachten we niet, omdat VoiceView
ontstaan is vanuit een juridisch geschil. En de ervaring leert ons: als een
fabrikant verplicht wordt om aan de toegankelijkheid te werken, dan ontbreekt
vaak de overtuiging dat toegankelijkheid een maatschappelijke meerwaarde is …
Dat kan dus veel beter, Amazon!
Ook voor het visueel lezen van boeken, biedt de Kindle een extraatje. Je kunt de
visuele instellingen (keuze uit diverse lettertypes, mogelijkheid tot vette
tekst, instelbare interlinie, marges en lettergrootte) bewaren in een thema.
Amazon voorziet zelfs standaard een thema ‘Low Vision’. Jammer genoeg strandt de
maximaal instelbare x-hoogte echter op een magere 5,5 mm.
Om met een positieve noot te eindigen: je kunt de kleuren omkeren om het boek te
lezen met witte test op een zwarte achtergrond.
Je merkt dat we héél gemengde gevoelens hebben bij dit toestel: er zijn een
aantal veelbelovende features, maar als het er echt op aankomt worden de
verwachtingen toch niet ingelost.
4. Kobo Libra 2
Kobo is een erg bekend merk van e-readers. Je vindt die toestellen in erg veel
fysieke en online winkels. De geteste Libra 2 is momenteel een van de
populairste toestellen uit het gamma. Het heeft een beeldscherm van 7 inch en
kost 190 euro.
Bij de toestelkeuze voor deze test dachten we eerst niet aan Kobo omdat we op de
website niet direct de kenmerken konden vinden die extra interessant zouden zijn
voor onze doelgroep. Het uitproberen van een Kobo van een collega bracht echter
wel iets interessants aan het licht.
Bij de drie voorgaande toestellen kun je de grootte van de boektekst opdrijven,
maar dat geldt enkel voor de boektekst en niet voor de andere schermen, zoals de
boekenplank, de boekenwinkel, de instellingen …
De Kobo e-readers bieden, naast de mogelijkheid om de boektekst groter te maken,
ook een ‘systeembrede’ vergrotingsfunctie die wél op alle schermen werkt.
Het menu biedt de functie ‘groteletterinstelling’, die nog als bètafunctie
aangestipt is.
Met het schuifknopje in de afbeelding hierboven kun je de tekengrootte instellen
tussen 100 en 180%. Het resultaat is dat alle schermen vergroot worden
weergegeven. Op de volgende afbeelding zie je bijvoorbeeld de niet en de wel
vergrote weergave van het beginscherm.
Die functie is nog in het bèta-stadium (kan dus nog foutjes bevatten) maar werkt
toch al zeer behoorlijk. Ze is uniek voor de e-readers van Kobo. Bij andere
e-reader-merken kun je er voor opteren om je toestel onder een beeldschermloep
te leggen om je boek te openen. Dat is vlot mogelijk omdat een E-ink-beeldscherm
weinig risico op reflecties geeft. Maar het blijft een omweg …
Verder treffen we bij de Kobo Libra 2 veel mogelijkheden om de leesbaarheid van
de boektekst aan te passen: keuze uit diverse lettertypes, instelbare vetheid
van de tekens, instelbare interlinie en marges en de lettergrootte is instelbaar
tot een x-hoogte van liefst 9 mm (grootste uit de test). Ook kun je opteren voor
witte tekst op een zwarte achtergrond (wat bij het vorige Libra model niet
mogelijk was).
We kunnen concluderen dat de Kobo Libra 2 de meeste faciliteiten biedt voor
slechtziende lezers van e-boeken. Interessant om weten is dat Kobo ook modellen
aanbiedt met ongeveer dezelfde eigenschappen en met een groter beeldscherm. De
Kobo Sage heeft een beeldscherm van 8 inch en kost 290 euro en de Kobo Elipsa
heeft een 10,3 inch groot beeldscherm en kost 400 euro.
Boeken uitwisselen
Stel: een van deze e-readers spreekt je aan, maar je boeken zou je liever kopen
in de winkel van een ander e-reader-merk. Dat hoeft op zich geen probleem te
zijn. Je kunt boeken kopen in om het even welke bookstore-winkel en die
overzetten naar om het even welke e-reader. Dat overzetten doe je doorgaans door
de boeken te kopiëren naar de cloudruimte van de e-reader die je gebruikt.
De uitzondering op die regel is Kindle want die kent het ePUB formaat niet en
dus moet je de boeken eerst converteren van AZW naar ePUB of vice versa. Dat
lukt echter enkel voor boeken die niet met Adobe DRM beveiligd zijn.
Een goed (en gratis) programma om boeken te converteren is ‘Calibre’, dat zowel
voor Windows als Mac beschikbaar is. Met Calibre kun je niet alleen boeken
converteren. Je kunt het programma ook gebruiken om boeken op te laden in de
e-reader die via USB aan jouw computer gekoppeld is.
Conclusie
Uit onze test van e-boeken en e-readers kunnen we twee duidelijke conclusies
trekken.
Het aanbod van e-boeken kan voor sommigen een erg welgekomen aanvulling (maar
wellicht slechts zelden een volwaardig alternatief) zijn bij het aanbod van
daisylectuur.
De ideale e-reader bestaat niet, want die zou inhouden dat je alle nuttige
features voor toegankelijkheid van de vier geteste toestellen combineert in een
toestel (en zelfs dan ontbreekt een Nederlands-sprekende schermlezer).
Volgende keer bespreken we de e-reader-apps. Ben je na het lezen van dit artikel
nog niet helemaal zeker of een e-reader wel iets voor jou is? Wacht dan zeker
nog even het volgende nummer af (of neem alvast contact met ondergetekende).
De auteur van dit artikel mailen?
jeroen.baldewijns@lichtenliefde.be
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org