Hulpmiddel of app, wat is beter?

mijn smartphone?

Jeroen Baldewijns, Elin Galle (Blindenzorg Licht en Liefde)

De toenemende trend van Universal Design (producten ontwerpen zodat ze zonder aanpassingen toegankelijk zijn) bracht een stortvloed aan hulpmiddelen-apps voor smartphones en tablets als neveneffect. Steeds vaker vormen apps zoals loepjes, documentlezers, daisylezers … volwaardige alternatieven voor de klassieke hulpmiddelen. Recente ontwikkelingen zoals gegevens opslaan op servers van ICT-aanbieders (cloud computing), alledaagse toestellen koppelen aan het internet (Internet of Things), draagbare technologie (wearables), extra elementen en informatie toevoegen aan camerabeeld (Augmented Reality) … zullen dit nog verder in de hand werken en ons gebruik van digitale platforms tegen een duizelingwekkend tempo veranderen.

Voor een hele boel klassieke hulpmiddelen is er vandaag de dag een alternatief in de vorm van een app (klein programmaatje) voor een smartphone of tablet. En dan volgen al snel vele vragen: “Lees ik mijn boeken beter met een daisyspeler of een daisy-app?”, “Ben ik beter af met een voorleestoestel of voldoet een voorlees-app net zo goed?”, “Neem ik mijn notities beter met een ‘echt’ braillenotitietoestel of kan ik het net zo goed met een app?” …

Deze vragen beantwoorden is niet altijd gemakkelijk. Maar we zouden Infovisie MagaZIEN niet zijn als we ze uit de weg zouden gaan… Met dit artikel geven we je wat goeie raad bij het vraagstuk: “Kies ik voor het klassieke hulpmiddel of voor de app?”.

Smartphone of tablet als basis

Een smartphone of tablet beschikt vandaag over héél veel technologie in een supercompacte behuizing:

• Een groot (in verhouding tot de omvang van het complete toestel) aanraakscherm met vaak een uitmuntende beeldkwaliteit.

• Meerdere hoogkwalitatieve camera’s (liefst vier op de nieuwste iPhone X) voorzien van flitslicht en soms ook beeldstabilisatie.

• Krachtige processor die in een mum van tijd erg complexe taken kan uitvoeren.

• Hoogwaardige Nederlandse spraakweergave.

• Goede (en nog steeds verbeterende) Nederlandse spraakherkenning.

• Draadloze communicatie (WiFi, bluetooth, 4G).

• Een gps-chip (in de iPhone X maakt die zelfs gebruik van de Europese Galileo satellieten).

• Een accu die het een hele dag uithoudt.

• Toegankelijkheidssoftware die het toestel out-of-the box bruikbaar maakt

Veel van deze componenten vinden we haast identiek terug in heel wat hulpmiddelen. Een compacte loep beschikt over een camera, een beeldscherm, een processor en een accu. Een voorleestoestel omvat een camera, een processor en een spraakweergavesysteem.

Het is dus voor de hand liggend dat creatieve programmeurs (die vaak zelf blind en slechtziend zijn) apps maken die, gebruik makend van de beschikbare hardware; de smartphone of tablet omtoveren tot een hulpmiddel.

Voor welke hulpmiddelen bestaan er app-alternatieven?

Als we het app-landschap analyseren, dan vinden we voor al deze hulpmiddelen apps die een (geheel of gedeeltelijk) alternatief kunnen bieden:

• Pocket beeldschermloepje

• Voorleestoestel of tekstherkenningsprogramma

• Braillenotitietoestel

• Daisyspeler

• Toestel om ondertitels te lezen

• GPS voor niet-zienden

• Kleurendetector

• Lichtdetector

• Labelpen

• Dictafoon

• Sprekend of voelbaar uurwerk

• Sprekende wekker

• Sprekende rekenmachine

• Sprekende of grootdruk agenda

• Hulpmiddel om bankbiljetten te herkennen

• …

En natuurlijk is er ook een alternatief voor de gsm’s die speciaal voor de doelgroep gemaakt zijn, in de vorm van een smartphone die volgens de Universal Design principes gemaakt is.

Opportuniteiten en valkuilen bij apps

Los van de concrete hulpmiddelen die we zullen belichten, geven we al een paar algemene aandachtspunten mee:

• Niet elke persoon met een visuele beperking beschikt over een smartphone of tablet of wenst die te gebruiken. De klassieke hulpmiddelenmarkt zal dus nog niet direct overbodig worden.

• Sommige hulpmiddelen-apps bieden niet evenveel of geen gelijkwaardige functionaliteit da het klassieke hulpmiddel. Dit aspect moet dis zeker bewaakt worden als je voor een app kiest. Hou daarbij rekening met: functionaliteit, gebruiksgemak, leercurve, persoonlijke voorkeuren …

• Een klassiek hulpmiddel kan weleens stigmatiserend zijn. Een smartphone met een app is dat niet, iedereen loopt daarmee rond.

• Een hulpmiddel is vaak toegespitst op één enkele taak, terwijl een smartphone uitermate multifunctioneel en bovendien uitbreidbaar is.

• Veel hulpmiddelen worden nog bediend via klassieke toetsen en knoppen. Bij een tablet of smartphone moet je een aanraakscherm leren gebruiken.

• Klassieke hulpmiddelen worden geleverd door gespecialiseerde leveranciers, die alle nodige ondersteuning kunnen bieden. Bij apps ben je meer op jezelf aangewezen.

• Een klassiek hulpmiddel is ontwikkeld voor de doelgroep een dus gegarandeerd toegankelijk. Sommige apps kennen problemen met toegankelijkheid.

• Een smartphone koop je uiteraard niet in functie van die ene app die je als hulpmiddel wil gebruiken. Als je slechts behoefte hebt aan dat ene hulpmiddel en niet aan alle overige functies van de smartphone, dan ben je nog altijd het beste af met een klassiek hulpmiddel.

• Klassieke hulpmiddelen worden in Vlaanderen door de overheid gefinancierd; tablets, smartphones en apps niet.

Hulpmiddel per hulpmiddel

Uit het bovenstaande lijstje pikken we zeven klassieke hulpmiddelen die we vergelijken met hun ‘app-tegenhanger’.

1. Een mobiele telefoon

Voor mobiele communicatie is een erg divers aanbod beschikbaar, gaande van senioren gsm (Doro is daar sterk in), over een sprekende gsm (de Lucia die kortelings de Alto zal vervangen), speciaal voor de doelgroep aangepaste Android smartphones (de BlindShell en de SmartVision) tot standaard smartphones die aan de Universal Design principes voldoen (de iPhone en Android telefoons) en dus van huis uit een hoge mate van toegankelijkheid bieden.

Maar wat moet je je kiezen? Als je voldoende hebt aan bellen en sms’en en je zoekt vooral gebruikseenvoud en een knoppen-bediening, dan is een smartphone wat hoog gegrepen en kom je als slechtziende al snel uit bij een Doro senioren-gsm of als blinde binnenkort bij de Lucia, een basis gsm die bruikbaar is dankzij een geïntegreerde spraakweergave.

Wil je, zoals zovelen, veel meer kunnen met je telefoon, dan moet je toch in de richting van de smartphone kijken. De BlindShell 2 en de SmartVision 2 zijn Android toestellen die speciaal aangepast zijn voor niet- en slechtziende gebruikers. Je kan er meer mee, maar hou ook rekening met een lastiger leercurve dan bij een senioren-gsm of Lucia. Voor meer info over de SmartVision en de BlindShell verwijzen naar onze testverslagen van deze toestellen.

Wil je een standaard smartphone zoals iedereen die gebruikt, dan kan je als persoon met een functiebeperking opteren voor een toestel dat gebouwd is volgens de universal design principes. Als slechtziende kan je opteren voor een Android telefoon, die vrij eenvoudig bruikbare vergroting biedt. Of je kan kiezen voor een iPhone die op vlak van vergroting veel meer toeters en bellen biedt, aangevuld met voorleesfuncties, maar die daardoor ook net iets moeilijker in het gebruik is. Als blinde heb je in principe dezelfde keuze, maar is de iPhone toch voor de hand liggender vanwege de geavanceerdere schermlezer en het marktleiderschap van dat toestel bij de blinde community. Dat laatste maakt dat je veel makkelijker.

Er zijn natuurlijk ook Windows-smartphones, maar de mate van toegankelijkheid staat, naar ons idee, nog niet voldoende op punt.

2. Een braillenotitietoestel

Een braillenotitietoestel is al jaar en dag de trouwe metgezel van veel blinden. En ook vandaag is het voor velen nog een erg multifunctioneel toestel dat naast uitgebreide notitiemogelijkheden ook een agenda, adresboek, mailprogramma, internetbrowser en nog meer biedt. Allemaal toepassingen die op maat van een blinde gebruiker gemaakt, en dus prima toegankelijk zijn. Maar notities kan je ook nemen met een notitie-app op een smartphone of tablet, zoals ‘Notities’, ‘Pages’, ‘Word’ of ‘Google Documenten’. Alle vier zijn ze beschikbaar voor de iPhone en iPad. De laatste twee zijn ook beschikbaar voor Android toestellen. Bovendien kan je de notities naar keuze in je toestel of in de cloud opslaan en je kan ze laten voorlezen door de schermlezer. En de smartphone biedt, in de vorm van apps, ook alle andere functies van een notitietoestel, en nog veel meer. Je kunt deze functionaliteit naar believen verder uitbreiden vanuit app stores.

Het grote voordeel van een braillenotitietoestel is dat het een geïntegreerde brailleleesregel en brailletoetsenbord heeft. Bij een smartphone of tablet moet je de brailleleesregel bijkomend aankopen (het VAPH voorziet in de financiering). Je kan dan je notities intypen via het brailleklaviertje op de leesregel. En je kan ook de smartphone bedienen vanaf de leesregel. Een voordeel van het klassieke braillenotitietoestel is dat de leesregel doorgans wat sneller reageert op je handelingen in vergelijking met de schermlezer van een smartphone. Gebruik je geen brailleleesregel bij de smartphone, dan zal je toch moeten uitkijken naar een alternatief voor het schermtoetsenbord dat snel typen onmogelijk maakt. De iPhone biedt een brailletoetsenbord op het scherm en handschriftherkenning, maar voor vlot typen gaat er niets boven een echt toetsenbord: bluetooth, USB (op Android) of smart connector (iPad) zijn de mogelijkheden. Dicteren is ook een prima alternatief voor typen. Dat werkt vrij goed en snel, maar is niet in elke situatie realistisch.

Verder biedt een smartphone een beeldscherm waarop een begeleider kan meekijken, wat bij een notitietoestel niet het geval is.

En tot slot is er de kostprijs. Het braillenotitietoestel wordt in Vlaanderen vergoedt door het VAPH tot 3.229 € voor een toestel zonder of 5.013 € voor een toestel met braillecellen. Een smartphone of tablet dien je zelf te bekostigen. Enkel een compact brailleleesregeltje wordt door het VAPH vergoedt tot 1.696 €.

3. Een daisyspeler

De daisyspeler is gedurende de laatste 10 jaren sterk geëvolueerd: van klassiek tafelmodel voor cd’s, over hippe pocketmodelletjes met SD-kaartjes tot online toestellen die de lectuur via het internet van de bibliotheekserver plukken. Bovendien is er een gevarieerd aanbod, gaande van erg eenvoudige spelers (die je nóg eenvoudiger kunt maken door toetsen af te dekken met een cover) tot spelers die heel wat extra functionaliteit kregen: ze kunnen van diverse media lezen, je kan er geluidsopnames mee maken, ze kunnen tekstdocumenten voorlezen, …

Sinds de online distributie van lectuur ligt de stap naar een daisy-app voor de hand. Je smartphone of tablet beschikt immers over een internetconnectie die direct toegang verschaft tot je boeken, kranten en tijdschriften. Zo’n app biedt interessante extraatjes. Je kan de navigatiestructuur in de vorm van een inhoudsopgave vergroot op je scherm krijgen of zelfs op je brailleleesregel lezen. Als je daisyboek voorzien is van een tekstversie, kan je ook die vergroot op het scherm of op de brailleleesregel lezen. Net zoals de online daisyspelers biedt de app ook direct toegang tot de elk van de drie lectuuraanbieders in Vlaanderen. En alle extraatjes die sommige daisyspelers bieden, zijn op de smartphone of tablet beschikbaar via diverse apps. Hou wel rekening met een zekere leercurve voor een daisy-app. Je kan de app niet vereenvoudigen met een cover, maar de ontwikkelaars va deze apps doen wel hun uiterste best om de apps perfect toegankelijk en bovendien zo gebruiksvriendelijk en eenvoudig mogelijk te houden.

Wil je de lectuur van de Vlaamse aanbieders lezen, dan is de Anderslezen-app de aangewezen app. Voor lectuur van de Nederlandse aanbieders, gebruik je de Daisylezer-app. Wil toegang tot lectuur van zoveel mogelijk aanbieders, over de landsgrenzen heen, via één app, dan is de app EasyReader van Dolphin een aanrader.
Een klassieke daisyspeler wordt door het VAPH gefinancierd voor 450 €.

4. Een pocket beeldschermloepje

Omdat de klassieke beeldschermloep met zijn groot scherm slechts op een vaste stek bruikbaar is, bedachten de fabrikanten van hulpmiddelen kleine digitale pocket beeldschermloepjes, die mobiele leesmogelijkheden boden. Maar met zijn prima beeldscherm en camera beschikt elke smartphone over de nodige hardware voor gebruik als digitale loep. En dus schoten de loepjes-apps als paddenstoelen uit de grond. Je vindt er echt honderden in de App Store en Play Store … maar let op: er zit bijzonder veel kaf tussen het koren! Wij hebben er een 50-tal uitgetest en concludeerden dat er slechts een handjevol echt bruikbaar waren als hulpmiddel.

Een groot voordeel van de klassieke digitale loepjes is dat ze een redelijk stabiel beeld tonen op het scherm, mits je een beetje oefent in het hanteren van het toestel. Ondanks de beeldstabilisatie bij de camera’s van sommige smartphones is het beeld doorgaans onrustiger op een smartphonescherm. Een uitzondering op deze regel vormt de app Mag.Light Pro (enkel beschikbaar voor iPhone) die op een zeer adequate manier gebruik weet te maken van de stabilisatie van de iPhone-camera (dan moet je natuurlijk wel een iPhone hebben met een gestabiliseerde camera). Wat ook enorm helpt voor een stabiel beeld, is het handvat waarmee sommige klassieke loepjes zijn uitgerust en dat het makkelijker maakt om het toestel stabiel te manipuleren. Een smartphone heeft zo’n handvat niet maar als je een ‘handige Harry’ bent, kan je dat makkelijk zelf knutselen … of je gebruikt een selfiestick, die je voor een appel en een ei kunt kopen.

Sinds iOS 10 voorziet Apple zijn iPhones standaard van het Vergrootglas, waardoor je geen extra app meer moet zoeken.

Een belangrijk verschil tussen de klassieke digitale loepjes en de apps is de bediening. Bij die laatste gebeurt alles via het aanraakscherm terwijl een klassiek loepje meestal fysieke toetsjes biedt, die wellicht voor sommigen als makkelijker ervaren worden.
Verder is er ook het verschil in schermgrootte. Digitale pocket loepjes vindt je met schermdiagonalen van 2,8 tot 13 inch, terwijl een smartphone scherm zich situeert tussen de 4 en 6 inch. Wil je groter gaan, dan zal je je toevlucht moeten nemen tot een tablet.

Naast de twee reeds genoemde apps (Apple iOS Vergrootglas en Mag.Light Pro) zijn ook Brighter&Bigger en Claro Mag X apps die het overwegen waard. Enkel die twee laatsten zijn ook voor Android verkrijgbaar.

Een app kan eventueel een pocket loepje vervangen als je over een ‘stabiele hand’ beschikt en het loepje eerder sporadische gebruikt. Maar voorlopig heeft het klassieke hulpmiddel toch nog een voorsprong op de appjes.

Voor de klassieke pocket beeldschermloepjes kan je bij het VAPH terecht, voor een tegemoetkoming van 771 €.

5. Een voorleestoestel

Voorleestoestellen zijn doorgaans eenvoudig bruikbare apparaten die – de naam zegt het zelf – een gedrukt document voorlezen. Oorspronkelijk waren ze gebaseerd op een glasplaatscanner voor het capteren van het te lezen document. Tegenwoordig zijn ze steeds vaker uitgerust met een fotocameraatje op een arm, war de toestellen een stuk compacter en iets mobieler maakt. Maar het blijft een behoorlijk groot apparaat in vergelijking met een smartphone, die ook een goeie camera, de nodige processorkracht en spraakweergave aan boord heeft en dus prima als voorleestoestel kan dienen. Ook voor deze toepassing verschenen al snel OCR-apps die de klus konden klaren.

Het grote voordeel van een voorleestoestel met een scanner is dat het toestel zelf instaan voor het nemen van de foto en ervoor zorgt dat die foto optimaal belicht is. Ook voorleestoestellen met een armcamera nemen de foto in jouw plaats, maar de belichting hangt deels af van het omgevingslicht. Bij een app op een smartphone moet je zelf zorgen voor een goede belichting en het nemen van de foto. Dat kan knap lastig lijken, maar als je de techniek onder de knie hebt valt het best wel mee. En er zijn een paar apps die je assisteren bij het nemen van de foto: ze geven met gesproken boodschappen aan of het document helemaal in beeld is en nemen de foto automatisch zodra dat het geval is. Bovendien zijn er voor weinig geld handige standaarden met ledverlichting op de markt, die je het fotograferen helemaal uit handen nemen. Het grote voordeel van de smartphone is natuurlijk dat je je leeshulpmiddel altijd bij de hand hebt.

Op gebied van tekstherkenning moeten goede smartphone apps niet onderdoen voor de voorleestoestellen. De goeie apps zijn KNFB Reader (véél functies en foto-assistentie), Prizmo (foto-assistentie, goedkoop), TextGrabber (vertalen als extraatje) en Office Lens (integratie met Microsoft Office). En wat te denken van de gratis Microsoft app Seeing AI (enkel voor iPhone en nog in testfase) die tekst kan herkennen en voorlezen zonder een foto te nemen?

Vaak biedt een app ook de extra functies die we kennen van tekstherkenningsprogramma’s voor een pc, zoals de herkende documenten opslaan, ze gebruiken in andere apps of ze doormailen.

De gebruikseenvoud is dan weer het grote voordeel van een voorleestoestel, dat doorgaans gemaakt is om zo gemakkelijk mogelijk te zijn.

Een app kan voor heel wat mensen een perfecte vervanging zijn voor een voorleestoestel, zelfs in de thuissituatie. Maar mensen die gebruikseenvoud nastreven zullen vaak toch nog beter af zijn met een klassiek voorleestoestel.

Voor de aanschaf van een voorleestoestel kan je bij het VAPH aankloppen voor een tegemoetkoming van 3.110 €.

6. Een kleurendetector

De kleurendetector is tegelijk een geliefd en gehaat toestel. Geliefd omdat je er de kleur van een voorwerp mee kan achterhalen. Gehaat omdat die kleur soms wordt benoemd op een weinig verstaanbare manier. Toch is de klassieke kleurendetector een goed hulpmiddel als je hem correct weet te gebruiken. Correct wil zeggen dat je de punt van de kleurendetector goed tegen het voorwerp aandrukt, zodat hij geen omgevingslicht kan zien. Het toestel werkt immers op basis van licht: het straalt licht op een voorwerp en door analyse van het teruggekaatste licht kan het toestel een de kleur van het voorwerp bepalen. Een goeie tip is wel om de kleurendetector in te stellen op herkenning van zo weinig mogelijk kleuren. Op die manier vermijd je dat het toestel zodanig veel kleuren moet onderscheiden dat de naamgeving erg warrig wordt. Bij ‘Smurfenblauw’ kun je je misschien nog wel wat voorstellen, maar kleuren die als ‘Signaalbruin’ of ‘Gainsboro’ worden aangegeven … daar kan ik me zelfs als goed ziende niets bij voorstellen. Dit principe geldt ook voor de kleurdetectie app: stel hem in op detectie van zo weinig mogelijk kleurtinten. Maar zo’n app werkt volgens een heel ander principe omdat een smartphone niet beschikt over een lichtgevoelige cel die de analyse van binnenvallend licht beoogt. Daarom werkt een kleurdetectie-app volgens een heel ander principe op basis van het camerabeeld. De app gaat bepalen welke kleur er centraal op het camerabeeld te zien is. Dat betekent dat het voorwerp waarvan je de kleur wil weten, centraal in beeld moet zijn, wat niet zo makkelijk is als je blind bent. Bovendien bepaalt de belichting van een voorwerp in belangrijke mate de waargenomen kleurtint. Dit alles maakt dat een kleurdetectie-app een stuk minder accuraat is dan een echte kleurendetector en dus eerder aanbevolen is voor wie slechts sporadisch nood heeft aan kleurherkenning.

De beste apps voor kleurherkenning zijn ColorSay voor iOS en Color Scan voor Android.
Een klassieke kleurendetector wordt door het VAPH gefinancierd voor 217 €.

7. Een sprekend of voelbaar polshorloge

Een uurwerk is een onmisbaar toestel voor elk van ons. Het klassieke polshorloge heeft het de laatste jaren erg te verduren gekregen. De jeugd ziet al jaren het nut van een polshorloge niet meer in want een smartphone is zo veel hipper en toont ook de tijd. Maar de geschiedenis herhaalt zich. Met de fitness-trackers en slimme polshorloges (smart watches), kreeg het polsuurwerk plots een boel extra functies en werd het een verlengstuk van de smartphone. En dat opende dan weer perspectieven voor blinde gebruikers. Wie wil er nu nog zo’n blikken doos rond zijn pols waarvan het glaasje opent en je de wijzers kan voelen … of zo’n plastic ding met de stem van een verkouden robot? Terwijl de Apple watch gewoon is uitgerust met een schermlezer die deze uitermate veelzijdige pols-computer toegankelijk maakt. En al snel verscheen er de app TimeBuzz die dit apparaatje nog een niveau hoger tilde. Met deze app kan je de tijd opvragen op een erg discrete manier met trillingspatronen op je pols.

Ook hier geldt dat je zo’n smart watch wellicht niet zal kopen als enkel behoefte hebt aan een toegankelijk uurwerk. Maar als je ook de andere functies (gps-aanwijzingen op je pols, sms’jes lezen zonder je iPhone uit je zak te halen, het daisyboek dat je met je oortjes aan het beluisteren bent luider zetten, …) aantrekkelijk vindt, dan kan zo’n slim polshorloge wel een leuk hulpmiddel zijn.

The next level

Dit artikel ging over apps. Maar zelfs die worden soms helemaal overbodig. Zo besliste Apple in iOS 10 een vergrootglas als toegankelijkheidsfeature in te bouwen in zijn mobiel besturingssysteem, wat een loep-app overbodig maakt. En sinds iOS 11 herkent de Camera-app QR-codes die in beeld zijn, waar door je je QR-app overboord kan gooien. Of nog: sinds watch OS 3 zit er standaard een trilklokje in de Apple watch, wat de eerder besproken TimeBuzz-app overbodig maakt.

Dus misschien gebruiken we binnenkort helemaal geen extra apps meer? Zo’n vaart zal het niet lopen … maar toch: functies die het merendeel van de smartphone gebruikers frequent nodig hebben, worden steeds vaker als standaard aan de besturingssystemen toegevoegd.

Waakzaamheid geboden: toegankelijkheid van apps!

Het hele bovenstaande verhaal staat of valt bij de mate waarin een app toegankelijk gebouwd is. Net zoals een webpagina, kan ook een app zondigen tegen de algemeen geldende principes van toegankelijkheid. Het is dus zaak om bouwers van apps zo goed mogelijk te stimuleren op de toegankelijkheidstechnieken in acht te nemen bij het bouwen van apps.

Bottom line: app of hulpmiddel?

Stellen dat we alle klassieke hulpmiddelen maar meteen overboord moeten gooien is wel véél te kort door de bocht. Deze hulpmiddelen zullen voor velen de betere oplossing blijven … of een goede aanvulling bij een app. Maar wie zijn dure smartphone (of tablet) optimaal wil laten renderen, zal al snel goede vriendjes worden met een aantal apps, die klassieke hulpmiddelen kunnen aanvullen of soms zelfs vervangen.

De auteur van dit artikel mailen?

blinddmobiel@lichtenliefde.be