Twaalf Jaws tips, ken jij ze al?

Jesse Wienholts en Timon van Hasselt, Koninklijke Visio

In dit artikel bespreken we een aantal functies van JAWS waar zelfs ervaren JAWS-gebruikers niet altijd aan denken, en die toch heel handig kunnen zijn. Denk aan mogelijkheden om sneller te navigeren in Word of op het web, makkelijker commando’s zoeken of iets laten onthouden wat Jaws heeft uitgesproken.

Tip: De meeste tips uit dit artikel kun je ook bekijken of beluisteren in een eerder webinar dat werd gehouden tijdens het Visiolab symposium.

Bekijk of beluister het Webinar: Jaws, hidden features

Jaws tip 1: Sneller navigeren in Word met sneltoetsen

De meeste JAWS-gebruikers zijn bekend met de navigatiesneltoetsen op internet. Met bijvoorbeeld het indrukken van alleen de letter H spring je naar de volgende kop, B naar de volgende knop, E naar een invoerveld enz. Ook weten de meeste JAWS-gebruikers wel dat je deze navigatiesneltoetsen ook in Microsoft Word en Adobe Acrobat Reader kunt gebruiken. Maar, ken je deze ook?

Omdat je normaal gesproken in Microsoft Word bij het indrukken van een letter tekst aan het typen bent, moet je eerst overschakelen naar de navigatiemodus om gebruik te kunnen maken van de navigatiesneltoetsen van JAWS. Hett wisselen tussen de gewone bewerkingsmodus en de navigatiemodus doe je met de sneltoets: JAWS-toets + Z.

Jaws tip 2: Contextgevoelige help in Word

Als je in Microsoft Word in de normale bewerkingsmodus staat waar je gewoon tekst kunt typen, en je drukt op JAWS-toets + H, dan krijg je een overzicht van handige sneltoetsen die op dat moment gebruikt kunnen worden. Schakel je echter over naar de navigatiemodus met JAWS-toets + Z, en je drukt dan op dezelfde sneltoets, JAWS-toets + H, dan krijg je een overzicht van alle beschikbare navigatiesneltoetsen die je in de JAWS-navigatiemodus binnen Word kunt gebruiken.

Jaws tip 3: Teruggaan naar een gemarkeerde plek

De meeste JAWS-gebruikers gebruiken de JAWS-plaatsmarkering (Ctrl + Windows + K) om binnen Word het begin aan te geven van een stuk tekst dat ze willen selecteren en kopiëren. Maar wist je ook dat je een plaatsmarkering kunt gebruiken om een locatie te markeren waar je dan later met de sneltoets Alt + Windows + K naar kunt terugkeren?

Jaws tip 4: Navigeren in Word tabellen

Om door een tabel te navigeren worden vaak de Pijltjestoetsen gebruikt in combinatie met de Ctrl + alt toetsen. Hoewel dit goed werkt, moet je toch telkens als je naar een andere kolom of rij wilt navigeren, naast een Pijltjestoets ook de Ctrl + Alt toetsen erbij indrukken

Maar wist je dat JAWS ook een tabelnavigatiemodus heeft? Deze activeer je met de gelaagde toetscombinatie: JAWS-toets + Spatiebalk, T. Hieronder een overzicht van de dan beschikbare tabelnavigatietoetsen.

De tabelnavigatie blijft actief zolang je een van bovenstaande sneltoetsen gebruikt. Gebruik je een andere toets of combinatie van toetsen, dan wordt met een geluid aangegeven dat je de tabelnavigatiemodus heeft verlaten.

Hieronder staat een tabel waarmee je kunt oefenen.

Jaws tip 5: De tekstanalist in Word

De spellingscontrole in Microsoft Word is handig voor het controleren op spelling en grammaticale fouten. Maar als je bijvoorbeeld een keer per ongeluk van lettertype of kleur bent veranderd, zal de spellingscontrole zich daar niets van aantrekken. Je krijgt ook geen melding als je een haakje-sluiten bent vergeten nadat je wel ergens een haakje-open hebt geplaatst. Bij al deze onvolkomenheden kan de tekstanalist van JAWS je een handje helpen.

Je kunt met de sneltoets: Windows + Alt + I, JAWS vanaf de huidige locatie naar de volgende inconsistentie laten zoeken. Gebruikt je deze sneltoets samen met de Shift, dan zal JAWS naar de vorige inconsistentie zoeken.

Als je een heel document wilt controleren met de tekstanalist, is het handiger als je de doorlopende modus van de tekstanalist inschakelt met de gelaagde toetscombinatie: JAWS-toets + Spatiebalk + A. Hierna kun je gewoon met de Pijltjestoetsen door het document lopen en zal JAWS een inconsistentie melden zodra je naar een nieuwe regel navigeert. Wat JAWS wel of niet moet melden kan worden ingesteld via het JAWS-Instellingencentrum (zoek naar: Tekstanalist).

Jaws tip 6: Vluchtig lezen

Een functie in JAWS die door weinig mensen wordt gebruikt, maar toch heel handig kan zijn, is: Vluchtig lezen. Deze functie is bedoeld om snel een overzicht te krijgen van bepaalde tekst in een document. Zo kun je een opdracht geven om van elke alinea de eerste regel of zin te laten voorlezen, maar je kunt zelf ook een filter maken waaraan bepaalde tekst moet voldoen, en de tekst die daar dan aan voldoet in een lijst laten weergeven. Vanuit die lijst kun je dan naar de locatie in het document springen om daar dan de tekst in zijn context te lezen. Ook kun je dan weer snel met Alt + Tab terugspringen naar het venster met de lijst om een van de andere resultaten te selecteren en te bekijken. Denk hierbij aan een document die je van iemand hebt gekregen, en waarin verschillende stukken tekst met de kleur rood zijn gearceerd.

Natuurlijk kun je een spraak- en geluidsschema selecteren die bij het navigeren door het document telkens de kleur van de tekst meldt zodra deze verandert, maar dan zou je het hele document zelf moeten doorlopen. Ook kun je de JAWS-tekstanalist gebruiken omdat een kleurverandering voor de tekstanalist een inconsistentie is, maar ook dan loop je zelf door de hele tekst van het document.

JAWS tip 7: Commando’s zoeken

Omdat je niet dagelijks alle functies van JAWS gebruikt, is het logisch dat je weleens een bepaalde sneltoets bent vergeten. Gelukkig heeft JAWS een handige functie waarmee je naar sneltoetsen kunt zoeken.

Met de gelaagde toetscombinatie: JAWS-toets + Spatiebalk, J, open je een HTML-zoekvenster waar je bijvoorbeeld door het intypen van: tekstanalist, een overzicht krijgt van de beschikbare sneltoetsen. Wat gelaagde toetsen betreft: je kunt ook altijd na het indrukken van JAWS-toets + Spatiebalk een vraagteken typen om een lijst met beschikbare toetsen te laten tonen. Dit werkt ook als je een tweede laag heeft geactiveerd, bijvoorbeeld die voor OCR: JAWS-toets + Spatiebalk, O, en dan dus een vraagteken voor een overzicht met alle OCR-functies binnen deze OCR-laag.

JAWS tip 8: Spraak- en geluidschema’s

Omdat het een aparte cursus zou worden als we het hier uitgebreid over JAWS-spraak- en geluidschema’s zouden hebben, is het toch handig om te weten dat je met de sneltoets: JAWS-toets + Alt + S, een lijst kunt oproepen van spraak- en geluidsschema’s die standaard aanwezig zijn. Verderop als we het over internet gaan hebben komen we nog even terug op dit onderwerp.

Jaws tip 9: Werken met het Windows-klembord

Als je even snel wilt weten wat er op het Windows-klembord staat, kun je deze tekst laten weergeven in een venster met: JAWS-toets + Spatiebalk + c. Wil je een geselecteerde tekst aan het klembord toevoegen zonder dat je de aanwezige tekst vervangt, gebruik dan JAWS-toets + Windows + C. Als je daarna weer met de normale kopieerfunctie iets op het klembord wilt zetten, zal JAWS je vragen of je alle tekst op het klembord wilt vervangen. Dit is om te voorkomen dat je deze functie per ongeluk uitvoert.

Jaws tip 9: Spraakgeschiedenis

Als JAWS iets heeft uitgesproken dat je wilt bewaren, bijvoorbeeld een telefoonnummer, dan kun je via de spraakgeschiedenis: JAWS-toets + Spatiebalk, H, de betreffende tekst in de spraakgeschiedenis van JAWS opzoeken en op de normale manier selecteren en kopiëren. Je kunt vast nog wel veel meer nuttige situaties bedenken waarin dit heel erg handig kan zijn. Het venster met de spraakgeschiedenis toont vanaf JAWS 2021 de laatste 500 meldingen; daarvoor waren dit er 50.

Jaws tip 10: Instellingen om wat sneller te surfen

Als je wat meer ervaren raakt in het surfen op internet is het misschien de moeite waard om eens te kijken naar de volgende tips:

• De instelling: “Meld aantal links, koppen, enz. als de pagina wordt geladen” uitschakelen.

• De instelling: “Document en webpagina automatisch lezen na laden” uitschakelen.

• Formuliermodus instellen op: “Handmatig”.

• Het woord “link” vervangen door een geluid.

Deze instellingen zijn allemaal aan te passen via het Instellingencentrum van JAWS.

Jaws tip 11: Domein-specifieke instellingen op Internet

Niet veel gebruikers weten dat je al een tijdje ook domein-specifieke instellingen kunt maken. Mocht ene bepaalde website beter werken met specifieke instellingen, ga dan vanuit de website naar het Instellingencentrum in JAWS, en ga vanuit het invoerveld met Shift + Tab naar de lijst met toepassingen. Ga naar het tweede item in deze lijst; het eerste is voor het standaardbestand, maar het tweede heeft de naam van de huidige website. Zodra je deze hebt geselecteerd kun je weer met Tab naar het invoerveld, en op zoek naar de instelling die je wilt aanpassen.

Jaws tip 12: Slimme navigatie op Internet

Normaliter navigeer je op een webpagina met de virtuele cursor. Maar steeds meer websites en op web gebaseerde toepassingen lijken meer op een toepassing dan een website. In deze gevallen kan het handiger zijn om gebruik te maken van de Slimme Navigatie. De weergave komt dan ook meer overeen met wat een ziende bezoeker van de website te zien krijgt.

Met de Slimme Navigatie navigeer je per element. Als er bijvoorbeeld ergens 3 knoppen naast elkaar staan, kun je gewoon met Pijl Links of Pijl Rechts van de ene knop naar de andere springen. Dit maakt het navigeren in een tabel ook een stuk eenvoudiger. Naast dat je gewoon met de Pijltjestoetsen door de tabel kunt lopen, krijg je in braille ook de hele rij te zien en niet alleen de inhoud van slechts één cel.

Je kunt de Slimme navigatie voor een bepaalde website permanent inschakelen via het Instellingencentrum, maar met de sneltoets JAWS-toets + X kun je de Slimme Navigatie altijd in- of uitschakelen.

Heb je nog vragen?

Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66

Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org

Koninklijke Visio

expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen

www.visio.org