Navigeren met de zeven Jaws-cursors
Geplaatst op 9 oktober 2023Jeroen Baldewijns, Licht en Liefde
Een schermlezer als Jaws biedt diverse functies: de brailleleesregel en spraaksynthese aansturen, onder de motorkap documenten zoeken naar extra nuttige informatie zoals koppen of tekstalternatieven, handige extraatjes zoals een koppenlijst aanbieden …
Maar een van de belangrijkste functies blijft toch de mogelijkheid om met een cursor over het schermbeeld te navigeren en zo de onderdelen een voor een te verkennen. Wist je dat Jaws de mogelijkheid biedt om met liefst zeven cursors te navigeren? In dit artikel zetten we ze op een rijtje en geven we aan wanneer en hoe je ze gebruikt.
De pc-cursor
Wat?
De pc-cursor is een onderdeel van Windows dat op het schermbeeld visueel aangeeft welk element je op dat moment kan bedienen. De pc-cursor kan verschillende vormen aannemen. Soms verschijnt hij als een verticaal knipperend streepje om duidelijk te maken dat je op die plek op het scherm tekst kunt typen. In een menu zie je hem als een gekleurd balkje waarmee de menu-optie gemarkeerd wordt die je op dat moment kunt activeren. In een dialoogvenster zie je hem als een kadertje rond de instelling die je op dat moment kunt wijzigen.
De pc-cursor zul je dus constant gebruiken om te navigeren doorheen een tekst van een document, de pictogrammen op het bureaublad, de opties van een menu, de knoppen van een knoppenbalk, de opties van een dialoogvenster …
Werk je met Jaws, dan zal deze cursor de focus van de pc volgen en in principe niet buiten het actieve gebied navigeren (tenzij je hem met bepaalde sneltoetsen zelf buiten het actieve gebied stuurt).
Hoe?
De pc-cursor is na het starten van Jaws standaard geactiveerd en zal ook meestal actief blijven. Mocht er een andere cursor actief zijn, dan schakel je naar de pc-cursor met de Plus-toets op het numerieke toetsenblok.
De toetsen die je gebruikt om de pc-cursor te verplaatsen, zijn afhankelijk van de context:
In een tekstdocument gebruik je de vier pijltjestoetsen om de cursor naar links, rechts, boven of onder doorheen de tekst te verplaatsen. Of je combineert de Ctrl-toets met de pijltjestoetsen om de cursor in grotere stappen te verplaatsen.
In een menu gebruik je de verticale pijltjestoetsen om de cursor doorheen de menu-opties te verplaatsen of de horizontale pijltjestoetsen om de cursor doorheen de submenu-niveaus te verplaatsen.
In een dialoogvenster gebruik je dan weer de Tab- en Shift-Tabtoetsen om de cursor verder of terug doorheen de opties te verplaatsen.
De virtuele cursor
Wat?
De virtuele cursor gebruik je om te lezen in situaties waar er geen pc-cursor beschikbaar is. Voorbeelden daarvan zijn de pagina’s op een website, een pdf-document of een e-mailbericht in je inbox. In dat geval kun je een virtuele cursor (die ook een onderdeel van Windows is) gebruiken, al zul je die in eerste instantie niet visueel in beeld zien verschijnen. De virtuele cursor simuleert als het ware een focuspunt in het document en biedt je daarmee de mogelijkheid om te navigeren alsof je zou beschikken over een pc-cursor.
Hoe?
De virtuele cursor wordt automatisch geactiveerd bij het openen van een document dat niet over een pc-cursor beschikt, zoals een webpagina, een inkomend e-mailbericht of een pdf-document. Dankzij die cursor kun je met de navigatiesneltoetsen doorheen documenten navigeren, alsof er wél een pc-cursor zou zijn.
Mocht je in een situatie komen waarin je de virtuele cursor wilt uitschakelen (bijvoorbeeld voor een webapplicatie zoals Google Docs, die zijn eigen navigatie-sneltoetsen biedt), dan kun je dat doen met de Plus-toets op het numerieke toetsenblok. Met diezelfde sneltoets kun je de virtuele cursor ook weer aanzetten.
Schakelen tussen de virtuele cursor en de pc-cursor doe je met de sneltoets Insert+Z.
De virtuele cursor wordt automatisch uitgeschakeld zodra je in een omgeving komt waar een pc-cursor voorhanden is.
Dit zijn de belangrijkste sneltoetsen om de virtuele cursor te verplaatsen doorheen een webpagina, pdf-document of e-mailbericht:
Ctrl+Home: ga naar begin van pagina/document
Tab en Shift+Tab: ga naar volgend of vorig item
P of Shift+P: ga naar volgende of vorige alinea
H en Shift+H: ga naar volgende of vorige kop
1, 2, 3, 4, 5, 6: ga naar volgende kop van het overeenstemmende kopniveau (combineer met Shift voor vorige kop van het overeenstemmende kopniveau)
U of Shift+U: ga naar volgende of vorige onbezochte link
V of Shift+V: ga naar volgende of vorige bezochte link
De Jaws-cursor
Wat?
De Jaws-cursor gebruik je om de muisaanwijzer te verplaatsen naar een plek op
het scherm die je met de pc- of virtuele cursor niet kunt bereiken. Op die
manier kun je informatie op die plek toch laten uitlezen of kun je een linker-
of rechtermuisklik geven op het onderdeel op die plek.
Je kunt de Jaws-cursor ook gebruiken om een compleet overzicht te krijgen van al
de informatie op het schermbeeld.
Hoe?
De Jaws-cursor activeer je met de Min-toets op het numerieke toetsenblok.
De Jaws-cursor is op het scherm zichtbaar als een muisaanwijzer. Je verplaatst de Jaws-cursor (en dus de muispijl) met de vier pijltjestoetsen. Met de toetsen Pijl-naar-boven/onder beweeg je de Jaws-cursor naar de volgende of vorige regel. Met de toetsen Pijl-naar-links/rechts beweeg je de Jaws-cursor naar het vorige of volgende teken. Door de toetsen Pijl-naar-links/rechts te combineren met Ctrl beweeg je de Jaws-cursor naar het vorige of volgende woord. Met de PageUp-toets breng je de Jaws-cursor naar de bovenkant van het actieve gebied (de bovenste regel). Met de Home-toets breng je de Jaws-cursor naar de linkerkant van het actieve gebied (het eerste teken).
De onzichtbare cursor
Wat?
Als je met de Jaws-cursor navigeert, beweegt de muispijl mee over het scherm. Soms is het echter wenselijk dat de muispijl niet zou meebewegen. Dat kan het geval zijn als er automatisch een actie volgt wanneer de muispijl over een onderdeel bewogen wordt. Een paar voorbeelden zijn een automatisch openklappend menu, een informatief tekstvak of een tooltip. In dat geval gebruik je beter de onzichtbare cursor. Daarmee navigeer je namelijk op net dezelfde manier als met de Jaws-cursor, maar dan zonder dat de muispijl mee beweegt. Je ziet dus niet visueel waar die cursor zich op het schermbeeld bevindt.
De Jaws-cursor wordt vaak bij Jaws-scripting gebruikt, wanneer er een cursor nodig is om informatie te bekijken zonder dat er Windows-acties worden uitgevoerd.
Met de onzichtbare cursor kun je, net zoals met de Jaws-cursor, alle onderdelen
op het scherm bereiken. Je kunt hem dus, net zoals de Jaws-cursor, gebruiken om
te navigeren naar onderdelen op het scherm, waar je met de pc- of de virtuele
cursor niet kunt komen. Je kunt de onzichtbare cursor ook gebruiken om een
volledig overzicht te krijgen van het gehele schermbeeld.
De onzichtbare cursor gedraagt zich dus grotendeels zoals de Jaws-cursor, maar
je kunt hem uiteraard niet gebruiken om een linker- of rechtermuisklik te geven.
Deze cursor zul je wellicht niet snel nodig hebben, maar het is toch goed om weten dat hij bestaat om je uit heel specifieke situaties te kunnen redden.
Hoe?
De onzichtbare cursor activeer je door snel na elkaar tweemaal de Min-toets op het numerieke toetsenblok in te drukken. Vooraleer je met de onzichtbare cursor kunt navigeren, moet je eerst met de Jawstoets+Numerieke Min-toets de onzichtbare cursor naar de pc-cursor verplaatsen. Nu kun je met de onzichtbare cursor navigeren via de pijltjestoetsen op net dezelfde manier als met de Jaws-cursor.
De braille-cursor
Wat?
De braille-cursor stelt je in staat om tekst op het scherm uit te lezen met een brailleleesregel, onafhankelijk van alle andere cursors die Jaws kent. De braille-cursor is doorgaans 40 of 80 tekens groot (afhankelijk van het aantal braillecellen op jouw brailleleesregel). De term ‘braille-cursor’ refereert dus naar de regel met tekst die op dat moment op de brailleleesregel getoond wordt.
De braille-cursor kan gevolgd worden door de pc-cursor, maar dat hoeft niet noodzakelijk het geval te zijn. Dat bepaal je zelf als gebruiker. Als de pc-cursor meeloopt met de braille-cursor, dan zie je de pc-cursor doorgaans als twee knipperende braillepunten onder een teken op de brailleleesregel (al kan dat verschillen naar gelang de instelling in de schermlezer).
Hoe?
Navigeren met de braille-cursor doe je met de toetsen op jouw brailleleesregel.
De navigatiefuncties van de toetsen op jouw leesregel zijn merk-gebonden
(daarvoor raadpleeg je dus best de handleiding van jouw leesregel). Sommige
brailleleesregels bieden navigatiefuncties die niet voorkomen op andere
leesregels. Dat kan dus een criterium vormen bij de keuze van een merk en type
brailleleesregel.
Door de verscheidenheid aan brailleleesregelmerken en -types verschillen de
navigatiemogelijkheden en de manier waarop je ze bedient. Maar op de meeste
brailleleesregels worden de volgende navigatiefuncties wel aangeboden:
navigeer met de braille-cursor een aantal tekens verder of terug, waarbij ‘aantal’ overeenstemt met het aantal braillecellen op de gebruikte brailleleesregel
navigeer met de braille-cursor een tekstregel omhoog of omlaag
breng de pc-cursor naar een bepaald teken op de brailleleesregel (daarvoor biedt het toestel een ‘cursor-routing’ toets bij elke braillecel)
breng de braille-cursor naar de Jaws- of de pc-cursor
koppel of ontkoppel de braille-cursor aan/van de actieve cursor
Sommige leesregels bieden nog extra navigatietoetsen. Daarvoor raadpleeg je de handleiding van jouw leesregel.
De Jaws-scancursor
Wat?
Historisch gezien werd de Jaws-cursor gebruikt om naar een bepaald punt op het scherm te navigeren, de lay-out van een venster te ontdekken of statische tekst te lezen in gebieden waar de pc-cursor niet kan komen.
In oudere Windows-versies was de scancursor overbodig. Maar in sommige Windows 10 en Windows 11-apps worden programmeertechnieken zoals UIA (User Interface Automation) gebruikt, waarmee de Jaws-cursor niet overweg kan. Om in dat geval toch het schermbeeld per onderdeel te kunnen verkennen, kun je de Jaws-scancursor gebruiken.
De Jaws-scancursor is op het scherm te zien als een zwarte rand rond het huidige onderdeel.
Hoe?
De Jaws-scancursor activeer je, net als de Jaws-cursor, door op de Numerieke Min-toets te drukken. Jaws zal bij het gebruik van de Numerieke Min-toets zelf bepalen of de Jaws-cursor dan wel de Jaws-scancursor moet gestart worden. Jaws zal de Jaws-scancursor dus automatisch starten in situaties waarin de Jaws-cursor niet bruikbaar is.
Zodra de Jaws-scancursor actief is, kun je van onderdeel naar onderdeel navigeren met Tab en Shift+Tab of met de Pijltoetsen naar boven of onder. Een onderdeel activeren doe je met de Spatiebalk.
De aanraakcursor
Wat?
Met de komst van aanraakschermen ontstond de behoefte aan een cursor die aanraakcommando’s (zoals vegen of tikken) ondersteunde.
Met de aanraakcursor kun je zowel navigeren tussen de onderdelen (menubalken, werkbalken, voortgangsbalken, besturingselementen, koppelingen …) van de actieve toepassing als buiten de actieve toepassing.
De aanraakcursor zie je als een zwart kader rond het geselecteerde onderdeel. Je activeert hem met Shift+Numeriek Plus. Hij wordt uitgeschakeld zodra een andere cursor actief wordt of als er geschakeld wordt naar de pc-cursor door tweemaal snel de Numeriek Plus te drukken.
Hoe?
Met Pijltoets-Links of Shift+Tab navigeer je naar het vorige onderdeel (komt overeen met een veegje naar links).
Met Pijltoets-Rechts of Tab navigeer je naar het volgende onderdeel (komt overeen met een veegje naar rechts).
Met Pijltoets-Omhoog ga je naar het vorige onderdeel van hetzelfde type (zoals een kop).
Met Pijltoets-Omlaag ga je naar het volgende onderdeel van hetzelfde type (zoals een kop).
Met PageUp en PageDown kies je het gewenste navigatieniveau in de navigatierotor (standaard ingesteld op navigeren per gebied).
Als je de sneltoetsen geactiveerd hebt met Jaws-toets+Z, kun je met de aanraakcursor op identiek dezelfde manier navigeren als met de virtuele cursor.
De tekst waarop de aanraakcursor staat, kun je met de gebruikelijke leestoetsen lezen worden door ‘Tekstinspectie’ in te schakelen met Numeriek Slash. De tekstinspectie kun je weer verlaten met Escape.
Met de Spatiebalk of Enter verplaats je de systeemfocus naar het geselecteerd element en activeer je het.
Met Jawstoets+Numeriek Plus verplaats je de aanraakcursor naar het onderdeel dat de focus heeft.
En wat met de muiscursor?
De muiscursor is te zien als een aanwijzer op het beeldscherm die je met de muis beweegt. Als gebruiker van Jaws werk je niet met de muis maar met sneltoetsen en heb je geen boodschap aan die cursor.
Maar als je met Fusion werkt, waarbij je de vergroting van ZoomText combineert met de schermlezer-functies van Jaws, dan werk je mogelijks wel nog met de muiscursor.
Heb je nog vragen?
De auteur van dit artikel mailen?
jeroen.baldewijns@lichtenliefde.be
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
Licht en Liefde
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen