Hans Segers, Koninklijke Visio

Ben je slechtziend of blind en wil je leren werken met de iPhone of iPad?
De leermodule iPhone
leren
is geschreven voor mensen met een visuele beperking die gebruik maken van de
schermlezer VoiceOver. Hiermee is je apparaat geheel te bedienen zonder dat je
hoeft te kijken. De module bevat meerdere delen.
In dit deel leer je aan de hand van uitleg en oefeningen de vingerbewegingen van
VoiceOver die je nodig hebt om de iPhone te kunnen bedienen.
Kom je er niet uit, of wil je het liever onder deskundige begeleiding leren? Dat
kan bij Koninklijke Visio. Onze ICT adviseurs helpen je graag met een passend
advies of training. Aan het einde van dit artikel vind je onze contactgegevens.
Opmerkingen vooraf
De hier beschreven werkwijze is geschreven voor de iPhone iOS 15 en kan bij
andere versies (enigszins) afwijken.
Gebruik je geen VoiceOver dan zijn de beschrijvingen in grote lijnen ook
goed te volgen.
Gebruik je een iPad dan zijn de schermen anders opgebouwd. De beschreven
werkwijze is dan meestal in hoofdlijnen gelijk, maar de plek waar bepaalde
teksten of knoppen zich bevinden, en hoe je daar kan komen, kan afwijken.
We gaan er van uit dat je iPhone is ingesteld en correct werkt.
Wat is VoiceOver?
Een iPhone is standaard uitgerust met VoiceOver (spraak) die het apparaat
toegankelijk maken voor blinden en slechtzienden. Er hoeft daarom geen
aangepaste software geïnstalleerd te worden.
Om met VoiceOver te kunnen werken is het nodig om de toegankelijkheid voor
slechtziende en blinde VoiceOver gebruikers in te stellen.
In dit deel leggen we alleen uit hoe je VoiceOver aan of uit kunt zetten. Een
uitgebreid overzicht hoe je je iPhone verder toegankelijk instelt vind je op het
Visio Kennisportaal: ga naar de uitleg over instellingen voor
VoiceOver.
VoiceOver is de schermlezer van je iPhone. Hij spreekt hardop uit wat er op het
scherm gebeurt, zodat je de iPhone kunt gebruiken zonder het apparaat te zien.
VoiceOver gebruikt de taal die in de ‘landinstellingen’ tijdens de eerste
installatie is ingesteld.
Wanneer je met je vinger een onderdeel op het scherm selecteert, wordt de
beschrijving van het betreffende onderdeel uitgesproken. Het onderdeel wordt nog
NIET geactiveerd.
VoiceOver markeert het geselecteerde onderdeel met een zwarte rechthoek, waarna
hij de naam van het onderdeel uitspreekt of het onderdeel beschrijft. Deze
markeringsrechthoek wordt ook wel de VoiceOver Cursor genoemd.
Als je tekst selecteert, spreekt VoiceOver de tekst uit. Selecteer je een
besturingselement, zoals een knop of schakelaar, dan geeft VoiceOver een
beschrijving van welke handeling met het onderdeel wordt uitgevoerd, of
instructies voor het gebruik ervan, bijvoorbeeld : Tik dubbel om te openen. De
optie ‘Spreek Hints Uit’ in de instellingen dient hiervoor ingeschakeld te zijn.
Om te navigeren over het scherm kun je in eerste instantie je vinger het beste
op het scherm laten staan en over het scherm naar het volgende item bewegen. Als
je je vingers steeds loslaat, bestaat de kans dat je ongewenst items activeert.
Ook vertelt VoiceOver je of de stand van het scherm wordt gewijzigd in Liggend
of Staand en wanneer het scherm wordt vergrendeld of ontgrendeld.
Hoe zet ik VoiceOver aan of uit?
Afhankelijk van de instellingen van je iPhone kun je VoiceOver op verschillende
manieren aanzetten.
We leggen de manieren stap voor stap uit. Je kunt ook onze video met uitleg
bekijken of beluisteren:
Ga naar de Youtube video VoiceOver aan of uitzetten op iPhone of
iPad.
Manier 1: VoiceOver aanzetten via Siri
Je kunt VoiceOver aan of uitzetten met je stem. Voorwaarde is dat je iPhone een
internetverbinding heeft.
Houd de thuisknop een seconde ingedrukt. Heb je geen thuisknop, zeg dan: Hé
Siri. Afhankelijk van je instellingen zul je nu een geluid horen.
Zeg: Zet VoiceOver aan.
Siri zegt: Ik heb VoiceOver aangezet. VoiceOver staat nu aan.
Op dezelfde manier kun je zeggen: Zet VoiceOver uit.
Als Siri niet reageert staat dit mogelijk niet aan.
Opmerking
Als Siri niet reageert kan Siri mogelijk uitgeschakeld zijn. In de Instellingen
app – Siri en Zoeken dienen dan de twee opties “Luister naar Hé Siri” en “Druk
op de thuisknop voor Siri” aangezet te worden.
Manier 2: VoiceOver aanzetten Via de thuisknop
Als VoiceOver nog uit staat kun je deze manier de eerste keer niet uitvoeren
zonder te kijken. Vraag in dat geval eventueel hulp van een goedziende.
Open de app Instellingen.
Ga maar de optie Toegankelijkheid.
Ga naar de optie Activeringsknop, onderin de lijst.
Zet in de lijst de optie VoiceOver AAN. Zet de andere opties uit.
Ga met de Vorige knop linksboven terug naar het scherm Toegankelijkheid.
Druk nu driemaal snel op de thuisknop. VoiceOver VoiceOver meldt dat hij is
ingeschakeld. Vanaf nu zijn de veegbewegingen om je iPhone te bedienen
anders.
Op dezelfde manier kun je VoiceOver weer uitzetten.
Opmerking
Als het driemaal indrukken van de thuisknop lastig voor je is kun je instellen
dat je minder snel achter elkaar hoeft te drukken. Ga naar Instellingen –
Toegankelijkheid – Thuisknop. Stel hier de optie Traag of Traagst in.
Wat zijn VoiceOver bewegingen?
Als VoiceOver is ingeschakeld, hebben de vingerbewegingen op het scherm een
ander effect dan wanneer VoiceOver uit staat. Tot de VoiceOver bewegingen
behoren
Tikken, dubbeltikken en vegen met één, twee, drie of vier vingers. Bewegingen
met twee, drie en vier vingers zijn het eenvoudigst te maken als je je vingers
ontspant en wat ruimte tussen de vingers laat wanneer je het scherm aanraakt.
Je kunt verschillende technieken toepassen om VoiceOver bewegingen te maken. Je
kunt bijvoorbeeld tikken met twee vingers van één hand of met één vinger van
elke hand. Je kunt ook je duimen gebruiken. Veel mensen vinden Gesplitst Tikken
heel handig: hierbij raak je een onderdeel aan en houdt dit met één vinger vast
terwijl je met een andere vinger op het scherm tikt. Probeer verderop de
verschillende technieken om te bepalen welke manier het best voor jou werkt.
Als je bewegingen geen effect hebben, probeer dan de bewegingen sneller uit te
voeren. Dit is vooral belangrijk bij dubbeltikken en vegen. Bij vegen strijk je
snel en kort met je vinger of vingers over het scherm. Je hoeft niet van de
linker zijkant tot de rechter zijkant te vegen. Een stukje van een centimeter is
al genoeg. Het gaat meer om de snelheid van het vegen en het op tijd loslaten.
Maar zorg wel dat het een continue veegbeweging is, want anders denkt VoiceOver
dat je iets aantikt.
De belangrijkste VoiceOver bewegingen
Tikken: Onderdeel selecteren en beschrijving of instructie laten
uitspreken.
Dubbel tikken: Het geselecteerde onderdeel activeren.
Gesplitst tikken: Een onderdeel activeren door met één vinger op het
onderdeel te tikken terwijl je met een andere vinger op het scherm tikt (in
plaats van een onderdeel te selecteren en vervolgens dubbel te tikken).
Met één vinger omhoog vegen vanaf de onderrand tot ongeveer het midden van
het scherm: App sluiten en terugkeren naar het ‘beginscherm’. Alleen
iPhones zonder Thuisknop. VoiceOver gebruikers horen twee geluidjes en laten
bij het tweede geluidje los.
Met één vinger omhoog vegen vanaf de onderrand tot driekwart van het
scherm: Open de App-kiezer. Alleen iPhones zonder Thuisknop. VoiceOver
gebruikers horen drie geluidjes en laten bij het derde geluidje los.
Met één vinger naar rechts of links vegen: Het volgende of vorige
onderdeel selecteren. Dit vegen moet snel en kort.
Met twee vingers dubbel tikken: Een telefoongesprek beantwoorden of
beëindigen. Afspelen of pauzeren in Muziek, YouTube, Dictafoon of Foto's.
Een foto maken in Camera. Een opname starten of pauzeren in Camera of
Dictafoon. De Stopwatch starten of stopzetten.
Met twee vingers één keer tikken: Stop de spraak. Nog een keer om weer
te hervatten.
Met twee vingers omhoog vegen: Alles vanaf boven in het scherm
voorlezen. Dit vegen moet snel en kort.
Met twee vingers omlaag vegen: Alles vanaf de ‘focus’ voorlezen. Dit
vegen moet snel en kort.
Met drie vingers omhoog vegen: Scrol één pagina omlaag.
Met drie vingers omlaag vegen: Scrol één pagina omhoog.
Hoe kan ik VoiceOver bewegingen oefenen?
Het is mogelijk om bovenstaande bewegingen rustig te oefenen zonder het gevaar
te lopen onbedoeld dingen te activeren. Zorg dat VoiceOver Aan staat.
Dubbeltik op Instellingen - Algemeen - Toegankelijkheid - VoiceOver - Oefen
VoiceOver-bewegingen.
Vraag eventueel hulp om dit voor jou te activeren. Je kunt nu bovenstaande
bewegingen gaan oefenen. VoiceOver vertelt welke beweging hij heeft gedetecteerd
en wat het inhoudt. Zo kun je nagaan of je het goed doet. Tik rechtsboven op de
knop Gereed wanneer je klaar bent met oefenen.
Hieronder volgt nog een oefening.
Opmerking vooraf
Steeds vaker verschijnen iPhones en iPads op de markt die geen Thuisknop meer
hebben. De Thuisknop handelingen moeten dan op een andere manier uitgevoerd
worden. Waar nodig, wordt de juiste handeling apart beschreven.
Met Thuisknop. Druk één of meer keer op de Thuisknop totdat je geen
reactie meer hoort. Nu staat het Bbeginscherm in beeld.
Zonder Thuisknop. Veeg met één vinger omhoog tot het tweede geluidje,
til je vinger op. Nu staat het Beginscherm in beeld.
Schuif met je vinger over het scherm en luister welke iconen er zijn. Elk
icoontje op het beginscherm is een app. Hoeveel apps staan er naast elkaar?
En hoeveel staan er onder elkaar?
Schuif naar de app linksonder, meestal is dit Telefoon.
Schuif nu verder naar rechts. Je hoort de namen van de volgende apps.
Meestal zijn dit: Mail, Safari, Muziek.
Selecteer weer de app linksonder.
Veeg een paar maal met één vinger naar rechts. Je hoort vervolgens weer de
namen van de apps in stap 4. Veeg nu nogmaals met één vinger naar rechts. Je
hoort een geluid alsof je ergens tegenaan botst. Dit betekent dat je de
laatste app op het scherm bereikt hebt.
Veeg nu weer met één vinger naar links terug naar Mail.
Veeg met twee vingers omlaag. Het scherm wordt vanaf de app Mail.
voorgelezen.
Veeg nu weer naar links naar Mail.
Veeg nu net zo lang naar links, totdat je niet verder kunt. Hoeveel iconen
kom je tegen? Onthoud de laatste app die je tegenkwam. Dit is dus de eerste
app op het scherm. Waar zou die staan, denk je?
Veeg een paar maal naar rechts om een andere app te selecteren.
Veeg nu met twee vingers omhoog. Het hele scherm wordt nu vanaf de eerste
app voorgelezen. Tik met twee vingers om te pauzeren en nogmaals om verder
te gaan.
Zoek door middel van vegen de app met de naam App Store.
Tik nu met één vinger tweemaal snel achter elkaar, ergens op het scherm. Dit
heet ook wel een Dubbeltik. De App Store app wordt geopend.
Met Thuisknop. Selecteer de knop Apps, net boven de Thuisknop.
Zonder Thuisknop. Veeg vanaf midden onderrand langzaam omhoog naar Apps
om deze te selecteren.
Dubbeltik ergens op het scherm om deze knop te activeren. De eerste app
wordt volledig in beeld getoond.
Tik, indien nodig, in het midden van het scherm om de focus op de app te
plaatsen. Veeg enkele keren met drie vingers naar links om door de laatste
nieuwe apps te navigeren. VoiceOver meldt bijvoorbeeld: Pagina twee van
veertien.
Veeg daarna weer enkele keren naar rechts om terug te navigeren naar de
eerste app. Wanneer je een geluid hoort alsof je ergens tegenaan botst, ben
je bij de eerste app aangekomen.
Veeg met drie vingers tegelijk omhoog. Je hebt nu naar een andere categorie
gescrold. Bijvoorbeeld: Favorieten van het moment.
Veeg met drie vingers tegelijk omlaag. Je bent weer terug bij de eerste app
als je het ‘botsgeluid’ hoort.
Voel van boven naar beneden wat er allemaal op het scherm vermeld wordt.
Met Thuisknop. Druk op de Thuisknop om de app te sluiten. Je keert terug
in het beginscherm.
Zonder Thuisknop. Veeg vanaf de onderrand met één vinger omhoog tot het
tweede geluidje en til je vinger op om de app te sluiten en terug te keren
naar het beginscherm.
Opmerking
Hoe in iOS 15 de App Store vormgegeven is, is erg verwarrend voor VoiceOver
gebruikers. Horizontaal vegen met drie vingers geeft hele andere
paginanummers dan verticaal vegen. Dit komt omdat je bij verticaal vegen in
andere categorieën terecht komt, wat echter niet vermeld wordt.
Je kunt de Help functie ook starten en stoppen door met vier vingers te
dubbeltikken. Dit is voor veel mensen geen makkelijke beweging. Je hoort:
Help starten.
Hoe zet ik VoiceOver harder of zachter?
Als je tijdens het gebruik van de iPhone het volume wilt wijzigen, kan dat met
de volumeknoppen aan de linker zijkant. Het volume wordt echter alleen aangepast
als VoiceOver daadwerkelijk aan het praten is! Daarom de volgende tip.
Tip
- Veeg vanaf het beginscherm met twee vingers naar boven, zodat de hele pagina
voorgelezen wordt. Nu hebt je ruim de tijd om het volume in te stellen. Ben
je klaar, dan tik je op een willekeurig onderdeel om het voorlezen te
stoppen.
Geavanceerde VoiceOver bewegingen
Hier volgen nog een aantal bewegingen die je later goed kunt gebruiken als je
meer apps op je iPhone geïnstalleerd hebt. Advies: ga deze bewegingen pas
oefenen als je de basisbewegingen goed kent.
Met één vinger naar boven of onder vegen: Het volgende onderdeel
selecteren, afhankelijk van de instellingen van de rotor.
Met twee vingers naar rechts vegen: In een groep gaan (werkt alleen als
de optie Gegroepeerde Navigatie aan staat).
Met twee vingers naar links vegen: Uit een groep gaan (werkt alleen als
de optie Gegroepeerde Navigatie uit staat). VoiceOver meldt: Onvoldoende.
Met twee vingers drie keer tikken: De Onderdeelkiezer openen.
Met twee vingers vier keer tikken: Open de Toegankelijkheidsinstellingen
voor VoiceOver.
Met drie vingers naar rechts vegen: Scrol één pagina naar links.
Met drie vingers naar links vegen: Scrol één pagina naar rechts.
Met drie vingers omlaag vegen op beginscherm: Start de Spotlight
zoekfunctie.
Met drie vingers eenmaal tikken: Spreekt paginanummer of huidige locatie
op het scherm uit of geeft een beschrijving van een foto.
Met drie vingers dubbeltikken: Hiermee schakel je de spraak uit.
VoiceOver schakelt u hiermee NIET uit.
Met drie vingers driemaal tikken: Hiermee schakel je het beeldscherm
uit. De iPhone meldt: ‘Schermgordijn aan’. Je kunt nu gewoon verder werken
met VoiceOver. Het voordeel is dat je hiermee energie bespaart waardoor de
batterij minder snel leeg raakt.
Met drie vingers viermaal tikken: Hiermee kopieer je de laatst gesproken
tekst naar het klembord.
Een schuifregelaar bedienen: Tik dubbel (met één vinger) op de
schuifregelaar en houd je vinger op het scherm; nadat je een piepje hoort
kun je schuiven.
Een item op het scherm een naam geven (labelen): Dubbeltik met twee
vingers en houd na de tweede tik je vingers op het scherm tot de piep.
Met twee vingers heen en weer vegen: De ‘terug’ knop activeren, indien
in de app aanwezig.
Met vier vingers bovenin het scherm tikken: Het eerste item selecteren.
Vier vingers onderin het scherm tikken: Het laatste item selecteren.
Met vier vingers dubbeltikken: De ‘helpfunctie’ starten en stoppen.
De iPhone schudden: Een handeling ongedaan maken.
Wat is de Rotor?
De rotorbesturing is een virtuele draaiknop waarmee je het effect van
veegbewegingen van je vingers omhoog of omlaag kunt wijzigen wanneer VoiceOver
is ingeschakeld.
De Rotor bedien je door met twee vingers, of met vinger en duim, te draaien op
het scherm van de iPhone om tussen opties te kiezen. Het is net alsof je aan een
knop op de radio draait. VoiceOver meldt de gekozen instelling die even op het
scherm verschijnt.
Vervolgens veeg je met één vinger omhoog of omlaag om een bijbehorende opdracht
te kiezen en met een dubbeltik uit te voeren.
Het effect van de Rotor is afhankelijk van de app die je op dit moment gebruikt.
Als je bijvoorbeeld de tekst laat voorlezen van een e-mail die je hebt
ontvangen, kun je de Rotor gebruiken om te schakelen tussen het ‘woord voor
woord’ of ‘teken voor teken’ laten voorlezen.
Als je door een webpagina bladert, kunt je de Rotor gebruiken om alle tekst
‘woord voor woord’ of ‘teken voor teken’ te beluisteren, of om achtereenvolgens
naar elementen van een bepaald type te springen zoals van ‘kopje naar kopje’ of
van ‘koppeling (link) naar koppeling’.
Welke opties in de Rotor worden weergegeven, is afhankelijk van wat je op dat
moment aan het doen bent.
Draai aan de rotor totdat je hoort: Taal.
Veeg met één vinger omlaag. VoiceOver meldt een andere taal. Als dit niet
het geval is, is er maar één taal actief. Voeg via Instellingen -
Toegankelijkheid - VoiceOver - Spraak, activeer kies onderin de knop Voeg
Taal Toe, en voeg één of meerdere talen toe. Je kunt dit ook door iemand
anders laten doen.
Selecteer een paar apps om de andere taal te beluisteren.
Met Thuisknop. Druk op de Thuisknop om de app te sluiten. Je keert terug
in het Beginscherm.
Zonder Thuisknop. Veeg vanaf de onderrand met één vinger omhoog tot het
tweede geluidje en til op om de app te sluiten en terug te keren naar het
‘beginscherm’.
Veeg een paar maal met één vinger omlaag. Hoeveel talen zijn er ingesteld?
Veeg met één vinger omhoog om de taal weer terug te zetten op Nederlands.
Selecteer de app Mail linksonder in het scherm.
Draai nu aan de Rotor totdat je hoort: Tekens.
Veeg omlaag met één vinger. Veeg nogmaals omlaag met één vinger. De tekst
van de app Mail wordt nu gespeld: m, a, i, l.
Veeg omhoog met één vinger. Het woord wordt achteruit gespeld.
Opmerking
Het kan gebeuren dat VoiceOver spontaan van taal lijkt te wisselen. Dat komt
dan omdat je de Rotor op ‘taal’ had ingesteld en per ongeluk met een vinger
naar boven of beneden hebt geveegd. Je kunt dit herstellen door nog een keer
naar boven of beneden te vegen.
Om dit te voorkomen is het verstandig om de Rotor altijd na gebruik op
Woorden of Tekens te zetten. Mocht je dan per ongeluk omhoog of omlaag
vegen, dan leest hij alleen maar het laatste woord of teken op, maar
verandert verder niets.
Tip
- Als je echt heel veel moeite hebt om de rotorbeweging uit te voeren op een
iPhone kun je ook twee vingers iets uit elkaar op de iPhone leggen en met de
andere hand de iPhone draaien terwijl je de twee vingers stilhoudt.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org