iPhone leren 1 - VoiceOver bewegingen

Hans Segers, Koninklijke Visio

Ben je slechtziend of blind en wil je leren werken met de iPhone of iPad?

De leermodule iPhone leren is geschreven voor mensen met een visuele beperking die gebruik maken van de schermlezer VoiceOver. Hiermee is je apparaat geheel te bedienen zonder dat je hoeft te kijken. De module bevat meerdere delen.

In dit deel leer je aan de hand van uitleg en oefeningen de vingerbewegingen van VoiceOver die je nodig hebt om de iPhone te kunnen bedienen.

Kom je er niet uit, of wil je het liever onder deskundige begeleiding leren? Dat kan bij Koninklijke Visio. Onze ICT adviseurs helpen je graag met een passend advies of training. Aan het einde van dit artikel vind je onze contactgegevens.

Opmerkingen vooraf

• De hier beschreven werkwijze is geschreven voor de iPhone iOS 15 en kan bij andere versies (enigszins) afwijken.

• Gebruik je geen VoiceOver dan zijn de beschrijvingen in grote lijnen ook goed te volgen.

• Gebruik je een iPad dan zijn de schermen anders opgebouwd. De beschreven werkwijze is dan meestal in hoofdlijnen gelijk, maar de plek waar bepaalde teksten of knoppen zich bevinden, en hoe je daar kan komen, kan afwijken.

• We gaan er van uit dat je iPhone is ingesteld en correct werkt.

Wat is VoiceOver?

Een iPhone is standaard uitgerust met VoiceOver (spraak) die het apparaat toegankelijk maken voor blinden en slechtzienden. Er hoeft daarom geen aangepaste software geïnstalleerd te worden.

Om met VoiceOver te kunnen werken is het nodig om de toegankelijkheid voor slechtziende en blinde VoiceOver gebruikers in te stellen.

In dit deel leggen we alleen uit hoe je VoiceOver aan of uit kunt zetten. Een uitgebreid overzicht hoe je je iPhone verder toegankelijk instelt vind je op het Visio Kennisportaal: ga naar de uitleg over instellingen voor VoiceOver.

VoiceOver is de schermlezer van je iPhone. Hij spreekt hardop uit wat er op het scherm gebeurt, zodat je de iPhone kunt gebruiken zonder het apparaat te zien. VoiceOver gebruikt de taal die in de ‘landinstellingen’ tijdens de eerste installatie is ingesteld.

Wanneer je met je vinger een onderdeel op het scherm selecteert, wordt de beschrijving van het betreffende onderdeel uitgesproken. Het onderdeel wordt nog NIET geactiveerd.

VoiceOver markeert het geselecteerde onderdeel met een zwarte rechthoek, waarna hij de naam van het onderdeel uitspreekt of het onderdeel beschrijft. Deze markeringsrechthoek wordt ook wel de VoiceOver Cursor genoemd.

Als je tekst selecteert, spreekt VoiceOver de tekst uit. Selecteer je een besturingselement, zoals een knop of schakelaar, dan geeft VoiceOver een beschrijving van welke handeling met het onderdeel wordt uitgevoerd, of instructies voor het gebruik ervan, bijvoorbeeld : Tik dubbel om te openen. De optie ‘Spreek Hints Uit’ in de instellingen dient hiervoor ingeschakeld te zijn.

Om te navigeren over het scherm kun je in eerste instantie je vinger het beste op het scherm laten staan en over het scherm naar het volgende item bewegen. Als je je vingers steeds loslaat, bestaat de kans dat je ongewenst items activeert.

Ook vertelt VoiceOver je of de stand van het scherm wordt gewijzigd in Liggend of Staand en wanneer het scherm wordt vergrendeld of ontgrendeld.

Hoe zet ik VoiceOver aan of uit?

Afhankelijk van de instellingen van je iPhone kun je VoiceOver op verschillende manieren aanzetten.

We leggen de manieren stap voor stap uit. Je kunt ook onze video met uitleg bekijken of beluisteren:

Ga naar de Youtube video VoiceOver aan of uitzetten op iPhone of iPad.

Manier 1: VoiceOver aanzetten via Siri

Je kunt VoiceOver aan of uitzetten met je stem. Voorwaarde is dat je iPhone een internetverbinding heeft.

1. Houd de thuisknop een seconde ingedrukt. Heb je geen thuisknop, zeg dan: Hé Siri. Afhankelijk van je instellingen zul je nu een geluid horen.

2. Zeg: Zet VoiceOver aan.

3. Siri zegt: Ik heb VoiceOver aangezet. VoiceOver staat nu aan.

4. Op dezelfde manier kun je zeggen: Zet VoiceOver uit.

5. Als Siri niet reageert staat dit mogelijk niet aan.

Opmerking

Als Siri niet reageert kan Siri mogelijk uitgeschakeld zijn. In de Instellingen app – Siri en Zoeken dienen dan de twee opties “Luister naar Hé Siri” en “Druk op de thuisknop voor Siri” aangezet te worden.

Manier 2: VoiceOver aanzetten Via de thuisknop

Als VoiceOver nog uit staat kun je deze manier de eerste keer niet uitvoeren zonder te kijken. Vraag in dat geval eventueel hulp van een goedziende.

1. Open de app Instellingen.

2. Ga maar de optie Toegankelijkheid.

3. Ga naar de optie Activeringsknop, onderin de lijst.

4. Zet in de lijst de optie VoiceOver AAN. Zet de andere opties uit.

5. Ga met de Vorige knop linksboven terug naar het scherm Toegankelijkheid.

6. Druk nu driemaal snel op de thuisknop. VoiceOver VoiceOver meldt dat hij is ingeschakeld. Vanaf nu zijn de veegbewegingen om je iPhone te bedienen anders.

7. Op dezelfde manier kun je VoiceOver weer uitzetten.

Opmerking

Als het driemaal indrukken van de thuisknop lastig voor je is kun je instellen dat je minder snel achter elkaar hoeft te drukken. Ga naar Instellingen – Toegankelijkheid – Thuisknop. Stel hier de optie Traag of Traagst in.

Wat zijn VoiceOver bewegingen?

Als VoiceOver is ingeschakeld, hebben de vingerbewegingen op het scherm een ander effect dan wanneer VoiceOver uit staat. Tot de VoiceOver bewegingen behoren
Tikken, dubbeltikken en vegen met één, twee, drie of vier vingers. Bewegingen met twee, drie en vier vingers zijn het eenvoudigst te maken als je je vingers ontspant en wat ruimte tussen de vingers laat wanneer je het scherm aanraakt.

Je kunt verschillende technieken toepassen om VoiceOver bewegingen te maken. Je kunt bijvoorbeeld tikken met twee vingers van één hand of met één vinger van elke hand. Je kunt ook je duimen gebruiken. Veel mensen vinden Gesplitst Tikken heel handig: hierbij raak je een onderdeel aan en houdt dit met één vinger vast terwijl je met een andere vinger op het scherm tikt. Probeer verderop de verschillende technieken om te bepalen welke manier het best voor jou werkt.

Als je bewegingen geen effect hebben, probeer dan de bewegingen sneller uit te voeren. Dit is vooral belangrijk bij dubbeltikken en vegen. Bij vegen strijk je snel en kort met je vinger of vingers over het scherm. Je hoeft niet van de linker zijkant tot de rechter zijkant te vegen. Een stukje van een centimeter is al genoeg. Het gaat meer om de snelheid van het vegen en het op tijd loslaten. Maar zorg wel dat het een continue veegbeweging is, want anders denkt VoiceOver dat je iets aantikt.

De belangrijkste VoiceOver bewegingen

• Tikken: Onderdeel selecteren en beschrijving of instructie laten uitspreken.

• Dubbel tikken: Het geselecteerde onderdeel activeren.

• Gesplitst tikken: Een onderdeel activeren door met één vinger op het onderdeel te tikken terwijl je met een andere vinger op het scherm tikt (in plaats van een onderdeel te selecteren en vervolgens dubbel te tikken).

• Met één vinger omhoog vegen vanaf de onderrand tot ongeveer het midden van het scherm: App sluiten en terugkeren naar het ‘beginscherm’. Alleen iPhones zonder Thuisknop. VoiceOver gebruikers horen twee geluidjes en laten bij het tweede geluidje los.

• Met één vinger omhoog vegen vanaf de onderrand tot driekwart van het scherm: Open de App-kiezer. Alleen iPhones zonder Thuisknop. VoiceOver gebruikers horen drie geluidjes en laten bij het derde geluidje los.

• Met één vinger naar rechts of links vegen: Het volgende of vorige onderdeel selecteren. Dit vegen moet snel en kort.

• Met twee vingers dubbel tikken: Een telefoongesprek beantwoorden of beëindigen. Afspelen of pauzeren in Muziek, YouTube, Dictafoon of Foto's. Een foto maken in Camera. Een opname starten of pauzeren in Camera of Dictafoon. De Stopwatch starten of stopzetten.

• Met twee vingers één keer tikken: Stop de spraak. Nog een keer om weer te hervatten.

• Met twee vingers omhoog vegen: Alles vanaf boven in het scherm voorlezen. Dit vegen moet snel en kort.

• Met twee vingers omlaag vegen: Alles vanaf de ‘focus’ voorlezen. Dit vegen moet snel en kort.

• Met drie vingers omhoog vegen: Scrol één pagina omlaag.

• Met drie vingers omlaag vegen: Scrol één pagina omhoog.

Hoe kan ik VoiceOver bewegingen oefenen?

Het is mogelijk om bovenstaande bewegingen rustig te oefenen zonder het gevaar te lopen onbedoeld dingen te activeren. Zorg dat VoiceOver Aan staat.

Dubbeltik op Instellingen - Algemeen - Toegankelijkheid - VoiceOver - Oefen VoiceOver-bewegingen.

Vraag eventueel hulp om dit voor jou te activeren. Je kunt nu bovenstaande bewegingen gaan oefenen. VoiceOver vertelt welke beweging hij heeft gedetecteerd en wat het inhoudt. Zo kun je nagaan of je het goed doet. Tik rechtsboven op de knop Gereed wanneer je klaar bent met oefenen.

Hieronder volgt nog een oefening.

Opmerking vooraf

Steeds vaker verschijnen iPhones en iPads op de markt die geen Thuisknop meer hebben. De Thuisknop handelingen moeten dan op een andere manier uitgevoerd worden. Waar nodig, wordt de juiste handeling apart beschreven.

1. Met Thuisknop. Druk één of meer keer op de Thuisknop totdat je geen reactie meer hoort. Nu staat het Bbeginscherm in beeld.

   Zonder Thuisknop. Veeg met één vinger omhoog tot het tweede geluidje, til je vinger op. Nu staat het Beginscherm in beeld.

2. Schuif met je vinger over het scherm en luister welke iconen er zijn. Elk icoontje op het beginscherm is een app. Hoeveel apps staan er naast elkaar? En hoeveel staan er onder elkaar?

3. Schuif naar de app linksonder, meestal is dit Telefoon.

4. Schuif nu verder naar rechts. Je hoort de namen van de volgende apps. Meestal zijn dit: Mail, Safari, Muziek.

5. Selecteer weer de app linksonder.

6. Veeg een paar maal met één vinger naar rechts. Je hoort vervolgens weer de namen van de apps in stap 4. Veeg nu nogmaals met één vinger naar rechts. Je hoort een geluid alsof je ergens tegenaan botst. Dit betekent dat je de laatste app op het scherm bereikt hebt.

7. Veeg nu weer met één vinger naar links terug naar Mail.

8. Veeg met twee vingers omlaag. Het scherm wordt vanaf de app Mail. voorgelezen.

9. Veeg nu weer naar links naar Mail.

10. Veeg nu net zo lang naar links, totdat je niet verder kunt. Hoeveel iconen kom je tegen? Onthoud de laatste app die je tegenkwam. Dit is dus de eerste app op het scherm. Waar zou die staan, denk je?

11. Veeg een paar maal naar rechts om een andere app te selecteren.

12. Veeg nu met twee vingers omhoog. Het hele scherm wordt nu vanaf de eerste app voorgelezen. Tik met twee vingers om te pauzeren en nogmaals om verder te gaan.

13. Zoek door middel van vegen de app met de naam App Store.

14. Tik nu met één vinger tweemaal snel achter elkaar, ergens op het scherm. Dit heet ook wel een Dubbeltik. De App Store app wordt geopend.

15. Met Thuisknop. Selecteer de knop Apps, net boven de Thuisknop.

    Zonder Thuisknop. Veeg vanaf midden onderrand langzaam omhoog naar Apps om deze te selecteren.

16. Dubbeltik ergens op het scherm om deze knop te activeren. De eerste app wordt volledig in beeld getoond.

17. Tik, indien nodig, in het midden van het scherm om de focus op de app te plaatsen. Veeg enkele keren met drie vingers naar links om door de laatste nieuwe apps te navigeren. VoiceOver meldt bijvoorbeeld: Pagina twee van veertien.

18. Veeg daarna weer enkele keren naar rechts om terug te navigeren naar de eerste app. Wanneer je een geluid hoort alsof je ergens tegenaan botst, ben je bij de eerste app aangekomen.

19. Veeg met drie vingers tegelijk omhoog. Je hebt nu naar een andere categorie gescrold. Bijvoorbeeld: Favorieten van het moment.

20. Veeg met drie vingers tegelijk omlaag. Je bent weer terug bij de eerste app als je het ‘botsgeluid’ hoort.

21. Voel van boven naar beneden wat er allemaal op het scherm vermeld wordt.

22. Met Thuisknop. Druk op de Thuisknop om de app te sluiten. Je keert terug in het beginscherm.

    Zonder Thuisknop. Veeg vanaf de onderrand met één vinger omhoog tot het tweede geluidje en til je vinger op om de app te sluiten en terug te keren naar het beginscherm.

Opmerking

• Hoe in iOS 15 de App Store vormgegeven is, is erg verwarrend voor VoiceOver gebruikers. Horizontaal vegen met drie vingers geeft hele andere paginanummers dan verticaal vegen. Dit komt omdat je bij verticaal vegen in andere categorieën terecht komt, wat echter niet vermeld wordt.

• Je kunt de Help functie ook starten en stoppen door met vier vingers te dubbeltikken. Dit is voor veel mensen geen makkelijke beweging. Je hoort: Help starten.

Hoe zet ik VoiceOver harder of zachter?

Als je tijdens het gebruik van de iPhone het volume wilt wijzigen, kan dat met de volumeknoppen aan de linker zijkant. Het volume wordt echter alleen aangepast als VoiceOver daadwerkelijk aan het praten is! Daarom de volgende tip.

Tip

• Veeg vanaf het beginscherm met twee vingers naar boven, zodat de hele pagina voorgelezen wordt. Nu hebt je ruim de tijd om het volume in te stellen. Ben je klaar, dan tik je op een willekeurig onderdeel om het voorlezen te stoppen.

Geavanceerde VoiceOver bewegingen

Hier volgen nog een aantal bewegingen die je later goed kunt gebruiken als je meer apps op je iPhone geïnstalleerd hebt. Advies: ga deze bewegingen pas oefenen als je de basisbewegingen goed kent.

• Met één vinger naar boven of onder vegen: Het volgende onderdeel selecteren, afhankelijk van de instellingen van de rotor.

• Met twee vingers naar rechts vegen: In een groep gaan (werkt alleen als de optie Gegroepeerde Navigatie aan staat).

• Met twee vingers naar links vegen: Uit een groep gaan (werkt alleen als de optie Gegroepeerde Navigatie uit staat). VoiceOver meldt: Onvoldoende.

• Met twee vingers drie keer tikken: De Onderdeelkiezer openen.

• Met twee vingers vier keer tikken: Open de Toegankelijkheidsinstellingen voor VoiceOver.

• Met drie vingers naar rechts vegen: Scrol één pagina naar links.

• Met drie vingers naar links vegen: Scrol één pagina naar rechts.

• Met drie vingers omlaag vegen op beginscherm: Start de Spotlight zoekfunctie.

• Met drie vingers eenmaal tikken: Spreekt paginanummer of huidige locatie op het scherm uit of geeft een beschrijving van een foto.

• Met drie vingers dubbeltikken: Hiermee schakel je de spraak uit. VoiceOver schakelt u hiermee NIET uit.

• Met drie vingers driemaal tikken: Hiermee schakel je het beeldscherm uit. De iPhone meldt: ‘Schermgordijn aan’. Je kunt nu gewoon verder werken met VoiceOver. Het voordeel is dat je hiermee energie bespaart waardoor de batterij minder snel leeg raakt.

• Met drie vingers viermaal tikken: Hiermee kopieer je de laatst gesproken tekst naar het klembord.

• Een schuifregelaar bedienen: Tik dubbel (met één vinger) op de schuifregelaar en houd je vinger op het scherm; nadat je een piepje hoort kun je schuiven.

• Een item op het scherm een naam geven (labelen): Dubbeltik met twee vingers en houd na de tweede tik je vingers op het scherm tot de piep.

• Met twee vingers heen en weer vegen: De ‘terug’ knop activeren, indien in de app aanwezig.

• Met vier vingers bovenin het scherm tikken: Het eerste item selecteren.

• Vier vingers onderin het scherm tikken: Het laatste item selecteren.

• Met vier vingers dubbeltikken: De ‘helpfunctie’ starten en stoppen.

• De iPhone schudden: Een handeling ongedaan maken.

Wat is de Rotor?

De rotorbesturing is een virtuele draaiknop waarmee je het effect van veegbewegingen van je vingers omhoog of omlaag kunt wijzigen wanneer VoiceOver is ingeschakeld.

De Rotor bedien je door met twee vingers, of met vinger en duim, te draaien op het scherm van de iPhone om tussen opties te kiezen. Het is net alsof je aan een knop op de radio draait. VoiceOver meldt de gekozen instelling die even op het scherm verschijnt.

Vervolgens veeg je met één vinger omhoog of omlaag om een bijbehorende opdracht te kiezen en met een dubbeltik uit te voeren.

Het effect van de Rotor is afhankelijk van de app die je op dit moment gebruikt. Als je bijvoorbeeld de tekst laat voorlezen van een e-mail die je hebt ontvangen, kun je de Rotor gebruiken om te schakelen tussen het ‘woord voor woord’ of ‘teken voor teken’ laten voorlezen.

Als je door een webpagina bladert, kunt je de Rotor gebruiken om alle tekst ‘woord voor woord’ of ‘teken voor teken’ te beluisteren, of om achtereenvolgens naar elementen van een bepaald type te springen zoals van ‘kopje naar kopje’ of van ‘koppeling (link) naar koppeling’.

Welke opties in de Rotor worden weergegeven, is afhankelijk van wat je op dat moment aan het doen bent.

1. Draai aan de rotor totdat je hoort: Taal.

2. Veeg met één vinger omlaag. VoiceOver meldt een andere taal. Als dit niet het geval is, is er maar één taal actief. Voeg via Instellingen - Toegankelijkheid - VoiceOver - Spraak, activeer kies onderin de knop Voeg Taal Toe, en voeg één of meerdere talen toe. Je kunt dit ook door iemand anders laten doen.

3. Selecteer een paar apps om de andere taal te beluisteren.

4. Met Thuisknop. Druk op de Thuisknop om de app te sluiten. Je keert terug in het Beginscherm.

   Zonder Thuisknop. Veeg vanaf de onderrand met één vinger omhoog tot het tweede geluidje en til op om de app te sluiten en terug te keren naar het ‘beginscherm’.

5. Veeg een paar maal met één vinger omlaag. Hoeveel talen zijn er ingesteld?

6. Veeg met één vinger omhoog om de taal weer terug te zetten op Nederlands.

7. Selecteer de app Mail linksonder in het scherm.

8. Draai nu aan de Rotor totdat je hoort: Tekens.

9. Veeg omlaag met één vinger. Veeg nogmaals omlaag met één vinger. De tekst van de app Mail wordt nu gespeld: m, a, i, l.

10. Veeg omhoog met één vinger. Het woord wordt achteruit gespeld.

Opmerking

• Het kan gebeuren dat VoiceOver spontaan van taal lijkt te wisselen. Dat komt dan omdat je de Rotor op ‘taal’ had ingesteld en per ongeluk met een vinger naar boven of beneden hebt geveegd. Je kunt dit herstellen door nog een keer naar boven of beneden te vegen.

• Om dit te voorkomen is het verstandig om de Rotor altijd na gebruik op Woorden of Tekens te zetten. Mocht je dan per ongeluk omhoog of omlaag vegen, dan leest hij alleen maar het laatste woord of teken op, maar verandert verder niets.

Tip

• Als je echt heel veel moeite hebt om de rotorbeweging uit te voeren op een iPhone kun je ook twee vingers iets uit elkaar op de iPhone leggen en met de andere hand de iPhone draaien terwijl je de twee vingers stilhoudt.

Heb je nog vragen?

Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66

Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org

Koninklijke Visio

expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen

www.visio.org