Zowel Windows als de Mac hebben voorzieningen aan boord om het computeren toegankelijk te maken. Er zijn echter wel verschillen! Dit artikel zet alle verschillen uitgebreid op een rij.
Michel Gougon en Marc Stovers, Koninklijke Visio
Ben je slechtziend of blind en overweeg je de aanschaf van een computer, dan
zijn er heel wat redenen te bedenken waarom je voor een bepaald systeem zou
kiezen. Vaak zijn deze redenen heel persoonlijk. Als je een visuele beperking
hebt dan zal toegankelijkheid een substantiële rol spelen bij het maken van je
keuze. In dit artikel vergelijken we twee computersystemen: Microsoft met
besturingssysteem Windows 10, en Apple Mac met MacOS Monterey. We gaan hierbij
met name in op de aspecten die betrekking hebben op toegankelijkheid.
Vergroting
Laten we beginnen met de mogelijkheden voor beeldvergroting. Wanneer je nog
niets hebt vergroot, heeft een Mac met Retina-scherm een voorsprong. Het beeld
wordt haarscherp weergegeven. Beelschermen voor Windows kennen de
Retina-mogelijkheid niet. De beeldkwaliteit kan per merk en model sterk
verschillen.
Of je het voordeel van de Retina-scherpte ook als zodanig zult ervaren, is
persoonlijk en hangt af van je behoefte. Verderop zullen we zien dat bij gebruik
van vergroting dat voordeel voor een (groot) deel teniet gedaan wordt.
Heb je enige vergroting nodig, dan is dat op beide systemen mogelijk door de
beeldschermresolutie aan te passen. Apple noemt dat 'Geschaalde resolutie'.
Daarbij wordt het beeld uit minder beeldpunten (pixels) opgebouwd, met als
gevolg dat alle schermonderdelen groter worden weergegeven, zonder dat ze buiten
beeld vallen. Deze methode heeft echter als nadeel dat het beeld wat onscherp
kan worden. Dat komt omdat het beschikbaar aantal beeldpunten niet meer
overeenkomt met het aantal punten waarmee het beeld idealiter kan worden
opgebouwd.

Een elegantere oplossing is daarom het om teksten of alle items op het scherm te
vergroten zonder dat daarbij de beeldschermresolutie wordt gewijzigd. Hierin
verschillend beide systemen. Alleen Windows kent de mogelijkheid om die
zogenaamde schaalwijziging instelling te wijzigen. Windows noemt deze opties
“Tekst groter maken” en “Alles groter maken”. Door de grotere items worden
automatisch ook de vensters groter. Omdat de ruimte op het beeldscherm gelijk
blijft, kent deze vorm van vergroten een limiet die afhankelijk is van je
schermresolutie, maar in veel gevallen tussen de 150 en 200% ligt. De muispijl
wordt daarbij overigens niet vergroot.

Een derde manier om tekst te vergroten is om dat binnen het programma te doen
waar je mee werkt. Een nadeel van deze methode is dat je dat per programma moet
instellen, en niet overal mogelijk zal zijn.
De tekst wordt bij deze manier alleen in het programmavenster met bijvoorbeeld
een sneltoets, een menu-optie of een schuifknop in de statusbalk vergroot. Zowel
Windows als de Mac kennen die mogelijkheid die je bij veel gebruikte programma’s
kunt toepassen. Er zijn in detail wel verschillen, maar in grote lijnen kun je
zeggen dat beide systemen op dat punt niet voor elkaar onderdoen.

Zoom en Vergrootglas
Heb je meer vergroting nodig, dan kan Windows met de Vergrootglasfunctie tot 16
keer vergroten en de Mac met de optie Zoomen maar liefst 40 keer.
Op beide systemen kun je kiezen of je het hele beeld wilt vergroten of alleen
het gedeelte onder de muis. In het laatste geval wordt het vergrote deel in een
venster op het scherm getoond. In Windows kun je ook kiezen om het gedeelte
onder de muispijl direct te vergroten. Je beweegt dan als het ware met een
digitale loep over het beeld.
Kies je ervoor om het hele scherm te vergroten, dan valt er als gevolg van de
vergroting een deel van het beeld buiten het scherm. Je zult dan met de– ook
vergrote - muispijl moeten schuiven. Gebruik je veel vergroting, dan zie je nog
maar een klein deel van het oorspronkelijke beeld en worden alle muisbewegingen
mee vergroot.
Dat de Mac veel meer kan vergroten dan Windows zegt dus eigenlijk niet zo veel.
Op beide systemen is werken met de maximale vergroting in de praktijk praktisch
gezien niet of nauwelijks werkbaar. Bedenk bijvoorbeeld dat als je het hele
scherm driemaal vergroot er nog maar 11% van het totaalbeeld op het beeldscherm
te zien is.
Als je vergroting van het hele beeld gebruikt vallen er stukken tekst buiten
beeld. Een hinderlijk gevolg hiervan is dat je heen en weer moet gaan schuiven
om teksten te kunnen lezen. Een documentlezer die de tekst voor je herschikt,
kan dan handig zijn, maar afgezien van programma specifieke oplossingen binnen
bijvoorbeeld de internetbrowser ontbreekt een integrale oplossing op beide
systemen.
Een ander gevolg van vergroting is dat de vergrote letters korrelig worden
weergegeven. Dat gebeurt op beide systemen. Alleen de Mac rondt de letters
daarbij enigszins af, wat de leesbaarheid kan verbeteren. Bovendien zal een
retinascherm ook een betere tekstkwaliteit geven. Wil je écht duidelijke letters
en een documentlezer, dan ben je aangewezen op een commercieel hulpmiddel. Deze
zijn met name voor Windows beschikbaar.
Kleur en markeringen
Zowel de zoomfunctie van de Mac als het Windows Vergrootglas kunnen de
beeldkleuren omkeren. Daarmee worden witte vlakken zwart (en omgekeerd) waardoor
het scherm minder licht afgeeft. Ben je slechtziend en heb je snel last van te
veel licht dan kan dit soelaas bieden.
Op een Windows-pc kun je daarnaast met een sneltoets een hoog contrast
kleurenschema activeren die de kleuren van schermonderdelen zodanig wijzigt dat
het schermbeeld zo contrastrijk mogelijk wordt weergegeven. Er zijn meerdere
schema’s beschikbaar.
De Mac biedt een schuifregelaar 'Beeldschermcontrast', waarmee je de contrasten
in het beeld naar wens kunt opschroeven.
Om de tekstcursor beter te kunnen zien heeft Windows de mogelijkheid om een
cursormarkering in te stellen. Kleur en grootte zijn aanpasbaar, de vorm van de
marketing niet. Ook kun je de cursor dikker maken.

Mogelijkheden om bijvoorbeeld de focus of een tekstregel te markeren, kennen
beide systemen nauwelijks. Alleen wanneer je de ingebouwde schermlezer gebruikt
wordt een focusmarkering geactiveerd. Een schermlezer heeft echter invloed op de
manier waarop je de computer bedient. In de praktijk is dat niet erg handig is
als je geen schermlezer nodig hebt.
Commerciële vergrotingsprogramma’s (voor Windows) bieden daarentegen vaak een
ruime keus in kleur- en markeringsopties. Maar er is ook gratis software te
vinden die die extra markeringen aanbieden.
Muisaanwijzer
Zoals je eerder kon lezen, wordt de muisaanwijzer – de muispijl dus - vaak al
meegenomen in de systeemvergroting. Wil je de muispijl (nog meer) vergroten, dan
kun je dat in Windows tot ongeveer zeven keer instellen, en op de Mac vier keer.
In beide systemen kun je de muiskleur wit, zwart of gekleurd maken. Ook zijn er
nog een paar extra’s zoals een aanwijzerspoor of de mogelijkheid om met de
Ctrl-toets de muis te lokaliseren.
De Mac heeft daarnaast een optie om de muispijl eventjes groter weer te geven
door de muis heen en weer te schudden. Wil je meer mogelijkheden om het
uiterlijk van de muispijl aan te passen, dan kun je zowel op Windows als op de
Mac hulpprogramma’s installeren die in de meeste gevallen eenvoudig en gratis of
goedkoop zijn.
Teksten voorlezen
Ook wanneer je vergroting gebruikt kan het lezen van lange teksten je veel
energie kosten. Het kan dan helpen om die teksten te laten voorlezen. Op een
Windows-machine kan dat door de Verteller te starten. Die leest echter niet
alleen je documenttekst, maar ook menu´s, dialoogvensters en dergelijke. Dat is
wellicht wat veel van het goede als je alleen lange teksten wilt laten
voorlezen.
Je kunt in Verteller met de muisaanwijzer klikken op de tekst waarna die tekst
vanaf dat punt direct voorgelezen. De Mac heeft voor die situatie een elegantere
oplossing zonder dat de muis nodig is: je kunt een tekst selecteren en die door
het drukken van een sneltoets laten voorlezen. Je kunt instellen welke taal,
stem (man of vrouw), snelheid of welke sneltoets je wilt gebruiken.
Werken met een schermlezer
Met een schermlezer kun je de computer blind bedienen, waarbij een stem voor je
uitleest wat er op het scherm staat. Dat kan zowel op Windows als op de Mac,
maar er zijn wel verschillen. De Mac heeft sinds jaar en dag de schermlezer
VoiceOver geïntegreerd in haar besturingssysteem. Je kunt daarbij gratis stemmen
in meerdere talen gebruiken. Standaard zitten daar de Nederlandse mannenstem
Xander, de Nederlandse vrouwenstem Claire en de Vlaamse vrouwenstem Ellen bij.
VoiceOver kan in beginsel het gehele scherm benaderen wat het werken op de Mac
over het algemeen goed toegankelijk maakt. Navigeren en opdrachten geven doe je
met zogenaamde VoiceOver commando’s, die je met sneltoetsen op het toetsenbord,
veegbewegingen op een trackpad of met een brailleleesregel kunt geven. Technisch
gezien lijkt VoiceOver op een uitgebreide variant van VoiceOver die je wellicht
al kent van de iPhone of iPad. Toch is het niet zo dat je als VoiceOver
gebruiker op de iPhone- of iPad meteen op de Mac aan de slag kunt.
Om te beginnen heeft de Mac geen touchscreen wat je kunt aanraken om een plek op
het scherm te bereiken of om te navigeren. Je moet alles met het toetsenbord
doen. Het is wel mogelijk om een trackpad te koppelen om veegbewegingen mee kunt
maken waarmee je toetsaanslagen of sneltoetsen simuleert.
Daarnaast toont de Mac veel meer informatie op het scherm dan een iPhone of iPad
waardoor het vinden van je weg op het scherm anders complexer is dan op en
iPhone of iPad. Zo zijn op de Mac bijvoorbeeld schermonderdelen gegroepeerd in
niveaus, waardoor je een plek op het scherm met minder handelingen kunt
bereiken. Die oplossing maakt de bediening sneller, maar ook complexer
vergeleken met een iPhone of iPad.
Vergeleken met een iPhone 'verdwaal' je dus sneller op een Mac als je VoiceOver
gebruikt.

Ook Windows kent zijn eigen schermlezer. Vanaf Windows 7 is een inhaalrace
gestart met de ingebouwde schermlezer: de Windows 'Verteller', die in Windows 10
al veel kan en langzaam maar zeker uitgroeit naar volwaardigheid. Verteller
werkt – logisch - vooral goed samen met Microsoft programmatuur. Denk hierbij
aan Officeprogramma’s of internetbrowser Edge en natuurlijk ook Windows zelf.
Bij software van andere makelij kun je te maken krijgen met
toegankelijkheidsproblemen. Denk bijvoorbeeld aan knoppen die niet worden
bereikt of niet uitgesproken worden.
Verteller is voorzien van een Nederlandstalige mannenstem van goede kwaliteit.
Ook Verteller is gemaakt om de pc met het toetsenbord te bedienen en is
uitgerust met een scala aan sneltoetsen en instelmogelijkheden.

Zowel Verteller als VoiceOver zijn “generieke” schermlezers, gemaakt door de
fabrikant zelf en gemaakt voor generieke situaties. Denk hierbij bijvoorbeeld
aan thuisgebruik. Heb je meer nodig, bijvoorbeeld voor je werksituatie, dan kun
je voor Windows een commerciële schermlezer overwegen. Deze is in veel gevallen
ook aan te passen op specifieke (werk)situaties. Ook is er NVDA, een gratis
schermlezer voor Windows die een alternatief voor Verteller kan zijn.
Op de Mac is er helaas naast VoiceOver geen alternatief.
Volg de focus!
Gebruik je veel vergroting in combinatie met sneltoetsen of een schermlezer, dan
is het belangrijk dat de vergroting meebeweegt met de plek waar je aan het
werken bent, zodat je niet 'buiten beeld' raakt. We noemen dat ook wel 'de focus
volgen'. Als je iets typt, moet de tekstcursor gevolgd worden en als je met het
toetsenbord navigeert, moet de toetsenbordfocus gevolgd worden. Bij zowel
Windows als de Mac gaat dat over het algemeen goed. Maar als je de schermlezer
Verteller of VoiceOver gaat gebruiken, dan laten beide systemen helaas nog wel
eens steken vallen.
Bediening met sneltoetsen
Bij het werken met sneltoetsen maken we een onderscheid tussen situaties waarin
je wel of geen schermlezer gebruikt. Gebruik je geen schermlezer, dan kun je op
beide systemen sneltoetsen gebruiken. Zowel Windows als de Mac kennen een
zogenaamde toetsenbordfocus die met sneltoetsen bediend kan worden. Maar er zijn
wel verschillen. In Windows kun je met sneltoetsen bijna de hele desktop
omgeving van de pc bedienen, met uitzondering van met name Internet. Op de Mac
die oorspronkelijk veel in de “muis-georiënteerde” grafische industrie werd
gebruikt, kan de focus of toetsenbordcursor op veel minder plaatsen op het
scherm komen die wel nodig zijn om je werk te kunnen doen. Werk je zonder
schermlezer, dan is de Mac daardoor veel minder volledig te bedienen met
sneltoetsen dan een Windows-machine en zul je op de Mac vaker naar de muis
moeten grijpen.
Als je met een schermlezer werkt, ligt de situatie anders. Met een schermlezer
moet je al je taken met het toetsenbord kunnen doen. We zagen eerder dat Windows
al een toetsenbordfocus heeft die bijna overal op het scherm kan komen. De
schermlezer kan dus in de meeste gevallen de normale toetsenbordfocus volgen en
vertellen wat er staat. De meeste opdrachten die je met het toetsenbord kunt
geven, zijn dus al beschikbaar en hoeven niet in de schermlezer ingebouwd te
worden. Alleen op Internet en in bijzondere gevallen waarin bijvoorbeeld een
knoppenbalk benaderd moet worden, moet de Windows schermlezer speciale
voorzieningen treffen in de vorm van een 'eigen' focus en sneltoetsen voor
navigatie of opdrachten.
Kijken we nu naar de Mac, dan ligt die verhouding andersom: de reguliere focus
en sneltoetsen zijn onvoldoende bruikbaar voor de schermlezer om overal te
kunnen komen. De Mac heeft daarom voor zijn schermlezer een geheel eigen focus
en een geheel eigen set sneltoetsen ontwikkeld waarmee het complete scherm
benaderd kan worden. De standaard sneltoetsen zijn dan in principe niet nodig,
maar blijven gelukkig wel bruikbaar. Je werkt dus, technisch gezien, met de
reguliere standaard toetsenbordfocus aangevuld met de VoiceOver-cursor, die
elkaar zoveel mogelijk volgen.
Deze systematiek maakt dat je als VoiceOver-gebruiker goed moet begrijpen hoe je
schermlezer technisch gezien werkt als je er goed mee wilt kunnen werken. Ook
kent VoiceOver relatief veel sneltoetsen die soms uit akkoorden van wel vier of
zelfs vijf toetsen bestaan. Vergeleken met Windows-schermlezers kan dan het
leren van VoiceOver op de Mac - zeker in het begin - als verwarrend of complex
ervaren worden. Als je als blinde Windows-gebruiker naar de Mac wilt overstappen
is het dus van belang om deze noodzakelijke leercurve goed af te wegen. Bij
Koninklijke Visio kun je terecht voor advies.
Braille
De Mac is al jaren voorzien van goed werkende braille ondersteuning. Op je Mac
kun je een brailleleesregel aansluiten die meteen zal werken, mits VoiceOver die
leesregel ondersteunt. Veruit de meeste leesregels vallen hieronden. Op de site
van Apple Support vind je een overzichtslijst van voor Mac geschikte
leesregels.
Mocht je twijfelen, raadpleeg dan de leverancier van de leesregel.
Behalve tekst uitlezen, kun je met de knoppen op de leesregel VoiceOver
commando’s geven die naar believen te wijzigen zijn.
Op een Windows-pc met Verteller is de ondersteuning voor brailleleesregels de
laatste jaren vooruitgegaan. De betaversie ligt inmiddels achter ons, maar het
is nog niet helemaal op het niveau dat de Mac biedt. Om braille te kunnen
gebruiken moet je een aparte module downloaden.
Op de site van Microsoft vind je een overzichtslijst van voor Windows verteller
geschikte
leesregels.
Mocht je twijfelen, raadpleeg dan de leverancier van de leesregel.
De meeste commerciële schermlezers voor Windows ondersteunen sinds jaar en dag
een groot scala aan leesregels en bieden veel instelmogelijkheden. Ook de gratis
NVDA schermlezer ondersteunt een aantal
veelgebruikte leesregels.
Je stem gebruiken
Op de Mac kun je met je stem teksten dicteren in plaats van typen. Je drukt een
sneltoets in en begint te spreken. Hoewel de herkenning niet 100% foutloos
werkt, kan het je toch energie besparen, zeker als je vaak teksten typt en niet
blind kunt typen. Ook kun je op de Mac opdrachten geven met je stem, zoals een
programma openen of vragen wat voor weer het morgen wordt. De spraakassistent
Siri die al eerder in de iPhone en iPad werd geïntegreerd, is vanaf MacOS Sierra
ook op de Mac beschikbaar.

In Windows kun je alleen dicteren binnen programma’s die dit aanbieden. In de
praktijk komt dit neer op Office 365 programma’s op je desktop.
Windows kent de Spraakassistent Cortana maar die werkt nog niet in het
Nederlands.
Office programma´s
Office-programma’s worden veel gebruikt. Op dat terrein mag een vergelijking dus
niet ontbreken. Wanneer je alleen voor jezelf af en toe een briefje typt en
opslaat, kun je dat op beide systemen met standaard meegeleverde pakketten doen:
voor Windows is dat Wordpad, op de Mac kun je kiezen of je Teksteditor of Pages
wilt gebruiken.

Wil je meer dan alleen een briefje typen, dan kun je een Office pakket
overwegen. Daarvan zijn er meerdere op de markt, maar Microsoft Office wordt
verreweg het meest gebruikt. De belangrijkste onderdelen zijn de tekstverwerker
Word, het mailprogramma Outlook, het rekenprogramma Excel en het
presentatieprogramma Powerpoint. MS Office is zowel voor Windows als Mac
verkrijgbaar, waarbij je kunt kiezen uit een eenmalige aanschaf of een
abonnement waarmee je het recht krijgt om steeds de nieuwste versie te
gebruiken. Met name voor VoiceOver-gebruikers op de Mac kan een dergelijk
abonnement verstandig zijn, omdat de Office programmatuur, die niet door Apple
wordt gemaakt, zich steeds opnieuw aan de updates van de Mac moet aanpassen. Dat
een update de software toegankelijker maakt, ligt voor de hand, al weet je dat
nooit helemaal zeker. Office is vanaf versie 2016 te gebruiken met VoiceOver
waarbij de nieuwste update dus meestal ook de toegankelijkste is.
In Windows kent MS Office een veel langere traditie als het gaat om gebruik met
schermlezers. Bij elke grote update moeten commerciële schermlezers zich
aanpassen aan de nieuwe situatie, dus daar kan de jongste versie juist minder
toegankelijk zijn. Van Microsoft Verteller mag je bij updates van Office
verwachten dat deze zich ook direct netjes zal aanpassen. Beide producten zijn
immers van Microsoft.
Ben je als Office-gebruiker met een schermlezer beter af op Windows of op de
Mac? Dat is lastig te zeggen en hangt ook af van de schermlezer die je gebruikt.
Feit blijft dat Office een vreemdeling is op de Mac en zich bij de
Windows-familie technisch gezien beter thuis voelt. Ook kan de Mac - vanwege de
eerder besproken aard van VoiceOver - het navigeren in bijvoorbeeld Word
lastiger zijn dan in Windows.
Office: Apple of Microsoft?
Als je een Mac aanschaft, kun je gratis Apple’s office pakketten gebruiken. Dit
zijn de tekstverwerker Pages, de spreadsheet Numbers en het presentatieprogramma
Keynote. Heb je Microsoft Office dan eigenlijk wel nodig?
Laten we dat eens nader bekijken aan de hand van de keuze voor de tekstverwerker
die in de praktijk vaak de toon zet voor de keuze van het officepakket. Pages is
prima inzetbaar voor eigen gebruik en ook toegankelijk met VoiceOver. Je kunt
met Pages ook Word bestanden inlezen, maar Pages verandert bij het inlezen het
document. De tekstopmaak kan wijzigen en sommige ingewikkeldere onderdelen zoals
hyperlinks kunnen wegvallen. In een zakelijke omgeving of andere situaties
waarbij je veel met andere (Windows) gebruikers moet samenwerken is het dan de
vraag of Pages wel de handige keuze is.
Pages kent ook minder functionaliteiten dan Word en met name
VoiceOver-gebruikers kunnen in Pages hinder ondervinden bij het navigeren in
grote documenten.
Voor de spreadsheet Numbers versus Excel geldt een gelijksoortig verhaal: voor
kleinschalig huis-tuin-en-keukengebruik prima te gebruiken, maar wil je meer dan
dat, dan is het pakket qua functionaliteit mogelijk niet meer toereikend. Dat
geldt des te meer als je een schermlezer gebruikt. Numbers is helaas niet zo
toegankelijk met VoiceOver als je zou willen.
Stabiliteit, prijs en interface
Het besturingssysteem van Apple staat er sinds jaar en dag om bekend stabieler
te zijn dan Windows. Technisch gezien is dat nog steeds het geval, al ligt de
tijd dat je Windows-pc regelmatig vastliep met het beruchte 'blauwe scherm'
alweer een hele tijd achter ons. Betaal je dan ook voor meer stabiliteit?
Apple-computers zijn over het algemeen (flink) hoger geprijsd dan hun Windows
collega’s.
Daarnaast is ons opgevallen dat de instellingenvensters voor systeeminstellingen
op de Mac de afgelopen tien jaar weinig zijn veranderd, terwijl we bij Windows
na elke grote systeemupdate grote veranderingen in de opbouw van de
instellingenvensters zagen. In het laatste geval moet je dus meer tijd
investeren om met de veranderde schermen te kunnen werken. Hoeveel dat precies
is, hangt er natuurlijk vanaf hoe handig je bent en hoe intensief je de computer
gebruikt.
Hulp en ondersteuning
Een laatste punt van aandacht is niet zozeer van technische maar van meer
persoonlijke aard. Ben je minder technisch aangelegd, of heb je weinig tijd, dan
kun je aangewezen zijn op hulp van anderen als er technische problemen zijn met
je computer. Het is dan wel handig als die handige behulpzame buurman het
systeem kent waar jij mee werkt. Goed inventariseren wat voor hulp je nodig zou
kunnen hebben en waar je die zou kunnen halen is zeker de moeite waard om mee te
nemen in je overweging bij de aanschaf.
Conclusie: Windows of Mac?
Na bovenstaand verhaal zal het duidelijk zijn dat de keus voor een Windows-pc of
een Apple Mac een hele persoonlijke is. Beide systemen hebben hun voor- en
nadelen. Als je je eerste computer koopt, biedt dit artikel alvast een aantal
handvatten. Als je een switch van het ene naar het andere systeem overweegt, dan
moet je wel rekening houden met een zekere leercurve.
De vraag die nog overblijft is: heb je eigenlijk nog wel een computer nodig, nu
veel taken door andere apparaten worden uitgevoerd? Stof tot nadenken dus,
waarmee we afscheid nemen en je veel succes wensen bij het maken van een goed
onderbouwde keuze.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org