Alternatief bladmuziek schrijven met Lilypond

Bert van de Brink, pianist, producent en componist

Met Lilypond kun je, in tegenstelling tot reguliere muzieknotatieprogramma’s, bladmuziek genereren door tekst in een tekstverwerker in te voeren. Voor blinde of slechtziende musici kan dat een uitkomst zijn. Bert van de Brink legt uit hoe hij ermee werkt.

Wat is Lilypond?

Lilypond is een gratis, open source, bijzonder programma voor muzieknotatie.

In tegenstelling tot muziek notatieprogramma’s als Sibelius en Logic is de invoer van informatie volledig tekst gebaseerd. Dit maakt Lilypond bij uitstek geschikt voor mensen zoals ik die blind of slechtziend zijn en muziek willen noteren of componeren. Je kunt dus een muziekstuk componeren door dit als tekst in te voeren in een tekstverwerker. Een eenstemmige partij tot en met een complexe partituur: het kan allemaal in Lilypond gemaakt worden.

Lilypond is een compacte manier van muzieknotatie waarbij de letters als noten fungeren, en cijfers nootlengtes vertegenwoordigen.

Een klein voorbeeld. De melodie van “Altijd is kortjakje ziek” schrijf je zo:

{

c4 c g' g a a g2

}

Lilypond is zo opgezet dat je zo min mogelijk op hoeft te schrijven. In het voorbeeld van Kortjakje zie je dat je het cijfer 4 aan het begin, de kwartnoot, voor de volgende noten niet meer hoeft op te schrijven totdat je aan het eind een halve noot definieert.

Behalve toonhoogte en toonduur die je met cijfers en letters maakt, kun je alle overige informatie opschrijven door speciale codes te gebruiken. Deze codes worden contexten genoemd.

Het tekstbestand dat je op deze wijze maakt kan door het programma worden omgezet tot reguliere bladmuziek van de hoogst denkbare kwaliteit en detail, die je daarna af kunt drukken.

Behalve output naar pdf kan het programma ook Music XML en Midi bestanden genereren, zodat je muziekstuk ook af te spelen is door een programma of app die met Music XML of Midi bestanden werkt.

Het Lilypond programma is te gebruiken onder Windows, Mac en Linux.

Voor wie is Lilypond?

Om het programma goed te kunnen gebruiken moet je goed op de hoogte zijn van muzieknotatie. Dat lijkt nogal ingewikkeld maar op het moment dat je iets van de noten weet kun je al beginnen; er zijn praktisch geen grenzen aan de mogelijkheden die Lilypond kent. In de praktijk wordt Lilypond vaak gebruikt door professionele of andere musici die hoge eisen stellen aan de kwaliteit van de grafische weergave in regulier notenschrift. Zo is het nieuwe liedboek van de protestantse kerk geheel in Lilypond geprogrammeerd.

Een groot voordeel kan zijn dat je zelf volledige controle hebt over hoe de muziek genoteerd wordt, met name als het gaat om ritmiek, kruisen en mollen. Reguliere muzieknotatieprogramma’s nemen op dit punt vaak zelf beslissingen. Vergelijk het maar met het aan - of uit zetten van je woordenboekfunctie of spellingscorrector.

Bij Lilypond staan deze opties gelukkig uit; sterker nog, ze bestaan niet eens.

Het geeft mij de mogelijkheid alles te noteren en op het moment dat ik het ingevoerde materiaal kan teruglezen en terug kan horen met een midi programma weet ik ook zeker dat er een zeer goed leesbare pdf uit komt die dan ook nog qua lay-out helemaal aan te passen aan de wensen van de (goedziende) muzieklezer.

Zo kun je aan de slag

Gelukkig is er een website waar alles netjes verder uitgelegd staat. Ga naar www.lilypond.org voor alle informatie en downloads.

De user's guide is zo uitgebreid dat het het makkelijkst is om via Google hierin te vinden wat je zoekt, als je de juiste zoekwoorden gebruikt. Typ je bijvoorbeeld ‘Triolen in lilypond’ dan brengt Google je direct naar de juiste plek.

Typ een zoekwoord in en je komt automatisch in het hoofdstuk terecht met de uitleg.

Ontwikkelingen

Overal op de wereld wordt meer en meer met dit programma gewerkt en wordt het verder ontwikkeld. Doordat ik het forum tijdelijk heb proberen te volgen merkte ik dat er veel toewijding is rond dit programma. De muziekcollectie die in lilypond gemaakt wordt groeit gestaag.

Technisch is het mogelijk om braillemuziek te koppelen aan Lilypond. Er worden wereldwijd verschillende pogingen gedaan om Lilypond direct geautomatiseerd om te zetten in muziekbraille, zodat je dit kunt afdrukken of op je leesregel kunt tonen. In Nederland wordt dit bijvoorbeeld ontwikkeld in het Lybra project van Connect2music.

Zodra deze koppeling mogelijk is, zal dit een positieve invloed hebben op de productie en daardoor ook het gebruik van braille bladmuziek.

Meer informatie

Voor meer informatie over Lilypond kun je contact opnemen met Bert van de Brink, helpdeskbraillemuziek@gmail.com

Heb je nog vragen?

Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088 585 56 66.

Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op kennisportaal.visio.org

Koninklijke Visio

expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen

www.visio.org