Stefan Laureijssen en Joost Veeken, Koninklijke Visio
Grote studio’s, tv-kanalen en aanbieders op internet zijn zich steeds meer
bewust van een groeiende vraag naar ondersteuning voor wie niet op de reguliere
manier films of series kan bekijken.
De mogelijkheden om films en series toch te kunnen beleven, zijn daardoor de
afgelopen jaren toegenomen. Denk bijvoorbeeld aan (gesproken) ondertitels.
Voor blinden en slechtzienden biedt audiodescriptie een mogelijkheid die een
groeiende populariteit geniet. In dit artikel leggen we uit wat het is en nemen
we een aantal audiodescriptie-diensten die in Nederland beschikbaar zijn onder
de loep.
Wat is audiodescriptie?
Audiodescriptie (AD) maakt audiovisuele producties toegankelijk voor mensen
die slechtziend of blind zijn. Een stem beschrijft tijdens natuurlijke pauzes
(tussen de dialogen door) wat er te zien is. Elementen die beschreven worden
zijn bijvoorbeeld personages, gezichtsuitdrukkingen, beeldteksten,
plaatsbepalingen en ontwikkelingen in de verhaallijn.
Met audiodescriptie worden bijvoorbeeld theater of opera, maar ook films, dvd's
en televisieprogramma’s veel toegankelijker voor blinde en slechtziende mensen.
Maar ook audiorondleidingen in musea maken vaak gebruik van audiodescriptie.
In een film of serie zorgt audiodescriptie ervoor dat visuele scènes van een
film door een gesproken beschrijving begrijpelijk worden gemaakt. Je hoort de
beschrijvende stem dan vertellen wat er visueel in de scènes te zien is. Denk
bijvoorbeeld aan de beschrijving van een gelaatsuitdrukking, een gebaar of een
weersverandering. Dit gebeurt tussen de dialogen door, zodat je het verhaal goed
kunt blijven volgen. Een film krijgt op die manier een beetje het karakter van
een hoorspel.
Audiodescriptie geeft enkel relevante visuele informatie weer. Daaronder
verstaan we informatie die ervoor zorgt dat je de film beter kunt volgen. Zaken
die niet direct bijdragen tot het begrijpen van de plot van de film worden niet
in de audiodescriptie opgenomen. Dat voorkomt dat je als blinde kijker
overstelpt wordt met informatie. Want dat zou het kijken naar een film eerder
inspannend maken, terwijl de film eigenlijk voor ontspanning zou moeten zorgen.
We illustreren dit met een concreet voorbeeld:
“In de beginscène van een politiefilm is er op het scherm een blonde, jonge
vrouw te zien. Ze ligt naast een bed in een plas bloed, de keel overgesneden. De
sleutel van haar hotelkamer steekt aan de binnenkant.”
Dit zou de beschrijving van een visueel zichtbare scène kunnen zijn, die
noodzakelijk is om de ontknoping van de film te kunnen begrijpen. Andere
elementen, zoals de kleur van haar nachthemd of een opvallende lampenkap in de
kamer, zijn overbodig voor het begrijpen van de plot en worden dus niet
omschreven.
Een ander voorbeeld: een weersverandering wordt niet omschreven als je in de
originele klank duidelijk kunt horen dat er een onweer met luid gedonder
losbarst en de regen met bakken naar beneden pletst.
Professionele audiodescriptieschrijvers/scriptschrijvers kijken daarom eerst
meermaals naar de film vooraleer ze de audiodescriptie uitschrijven. Bij het
inlezen van de audiodescriptie-fragmenten wordt de lengte van de ingesproken
fragmenten bovendien afgestemd op de beschikbare ruimte tussen de dialogen en de
originele geluiden van de film.
Audiodescriptie anno 2023
Op dit moment is er in Nederland en Vlaanderen een behoorlijk uitgebreid aanbod
van audiodescriptie, dat overigens nog steeds aandikt. Wel zijn sommige van deze
diensten op dit moment nog beperkt tot audiodescriptie met Engelstalige
vertellers. Je hebt dus een ruimere keus als je de Engelse taal goed beheerst.
1. Blu-ray of dvd-AD-audiokanalen
Met de komst van streamingdiensten (hierover later meer) is het gebruik van
losse schijfjes weliswaar minder populair geworden, maar er zijn bieden zeker
mogelijkheden. Het Blu-ray schijfje is de opvolger van de dvd en heeft meer
opslagcapaciteit dan een reguliere dvd. Dat maakt dat er op een Blu-ray schijfje
steeds vaker een extra kanaal met audiodescriptie te vinden is. Zeker bij grote
filmproducties van de laatste jaren is die toevoeging eerder regel dan
uitzondering. Bij een dvd is de kans veel kleiner dat die met AD is uitgerust.
Als een Blu-ray-schijf voorzien is van een extra kanaal met audiodescriptie, is
dat meestal opgenomen met een Engelstalige verteller. In een enkel geval kwamen
we echter ook een Franse of Spaanse verteller tegen.
Het toegevoegde kanaal bevat zowel het reguliere geluid van de film als de
audiodescriptie. Kijk je met meer mensen naar een film, dan luistert iedereen
met de audiodescriptie mee. Het is dus niet mogelijk het AD-geluid van het
filmgeluid te scheiden en zo de audiodescriptie apart op een koptelefoon te
beluisteren.
Na het starten van de Blu-ray (dat kun je meestal met een knop op de
afstandsbediening doen) moet je nog naar het audiokanaal met audiodescriptie
schakelen. Als je afstandsbediening voorzien is van een speciale
audio-schakelknop, gaat dat eenvoudig. Heeft je afstandsbediening die niet, dan
ben je aangewezen op de informatie op het scherm en heb je mogelijk even hulp
van een goedziende nodig.
Helaas wordt niet altijd vermeld op de Blu-ray- of dvd-hoes dat er een AD-kanaal
aanwezig is. Om daar uitsluitsel over te krijgen, zul je je dus moeten wenden
tot de verkoper of de producent. Een gemiste kans!
Toch is er beslist een elegantere oplossing mogelijk. Zo kregen we bij de
Vlaamse film 'Loft', bij de eerste afspeelbeurt automatisch de gesproken
boodschap: "Wil je de film met audiodescriptie bekijken?". Je kunt dan gewoon
met de knopjes van je afstandsbediening 'Ja' of 'Nee' antwoorden. Dat is hoe
toegankelijkheid hoort te zijn.
2. Streamingdiensten
Netflix
Netflix is een van de grootste streamingdiensten ter wereld en biedt duizenden
films en series tegen betaling aan op abonnement basis. Als service voor blinde
en slechtziende abonnees biedt Netflix audiodescriptie aan bij steeds meer
producties. De meeste grote filmproducties van de afgelopen jaren zijn voorzien
van een extra AD-audiokanaal.
Netflix voegt bij zijn Nederlandse producties steeds vaker ook Nederlandstalige
audiodescriptie toe. Bij bijvoorbeeld de Nederlandstalige productie Undercover
is een Vlaamse audiodescriptie beschikbaar.
Met de Netflix-app kun je films en series kiezen en streamen, waarna je het
audiokanaal met de app wijzigt in een kanaal met audiodescriptie. Je komt er dan
ook meteen achter of er een kanaal met audiodescriptie aanwezig is. Ook bij
Netflix is de audiodescriptie niet te scheiden van het reguliere filmgeluid.
De Netflix-app is volledig toegankelijk met VoiceOver op een iPhone of iPad, of
met TalkBack op een Android-smartphone of ‑tablet.
Wie Netflix wil uitproberen, kan dat een maand lang gratis doen.
Disney+ en Amazon Prime
Na het charme-offensief van Netflix, konden ook andere grote spelers op de
streaming markt niet achterblijven. Ook Disney+ en Amazon Prime Video hebben
intussen een ruim aanbod van audiodescriptie, dat momenteel nog grotendeels
beperkt is tot Engelstalige auditieve beschrijvingen. De Oost heeft als eerste
Nederlandstalige productie bij Amazon Prime ook audiodescriptie beschikbaar. Het
is dus nog wachten op hun eerste echte Nederlandstalige
audiodescriptie-productie (die hier zeker op zijn plaats zou zijn) … benieuwd
wie van beide deze race gaat winnen.
De apps van zowel Disney+ als Amazon Prime Video zijn vlot toegankelijk met
VoiceOver op een iPhone of iPad.
3. Earcatch
Luister je graag naar Nederlandstalige audiodescriptie, dan kom je al snel bij
Earcatch uit. De Earcatch app is een Nederlands initiatief voor audiodescriptie
en is voor zowel iOS‑ als Android-apparaten beschikbaar.
Met de Earcatch-app kun je het audiodescriptie-geluidsbestand downloaden van een
serie of film uit het Earcatch-aanbod. Wanneer je die film nadien gaat bekijken,
gebruik makend van een koptelefoon of een setje oortjes, start je ook de
Earcatch-app. Die app zal de soundtrack van de film herkennen en er de
audiodescriptie bij afspelen. Terwijl je met je ene oor naar de originele klank
van de film luistert hoor je in je andere oor de bijbehorende
audiodescriptie-beschrijvingen. Als je dus met meerdere mensen kijkt, hoeft niet
iedereen noodgedwongen mee te luisteren naar de audiodescriptie. Bovendien is
Earcatch de enige mogelijkheid om in de bioscoop audiodescriptie te beluisteren.
Als je van tevoren de audiodescriptie gedownload hebt, kun je de app zelfs in
vliegtuigmodus gebruiken.
De Earcatch-app luistert als het ware mee met de film die je bekijkt en vertelt
op de juiste momenten wat er visueel in de filmscènes te zien is. Het maakt dus
helemaal niets uit of je de film in de bioscoop, op tv of gewoon aan je bureau
op je pc bekijkt. Je kunt Earcatch ook gebruiken bij de eerdergenoemde
VOD-diensten als Netflix, Disney+ en Amazon Prime Video.
Het aanbod bestaat uit Nederlandse en Vlaamse producties met Nederlandstalige
audiodescriptie en breidt zich steeds vlugger uit.
De Earcatch-app en het gebruik ervan zijn gratis. De app is toegankelijk met
VoiceOver op een iPhone of iPad, of met TalkBack op een Androidsmartphone of
‑tablet.
Meer info vind je op de website van Earcatch:
Ga naar de website van Earcatch
Een duidelijke gebruikershandleiding vind je op het Visio Kennisportaal:
Ga naar de handleiding van de Earcatch
app
4. Speciaal voor de doelgroep
Blind Mice Mega Mall
Wie liever online werkt, kan terecht op de Blind Mice Mega Mall-website. Dat is
een Engelstalige website die speciaal voor blinden en slechtzienden is
ontwikkeld. Hij is dan ook volledig toegankelijk met een schermlezer.
Om gebruik te kunnen maken van de Blind Mice-website, moet je je eerst gratis
registreren. Zodra je bent ingelogd, kun je met een link naar de Movie Vault,
waarin je een grote bibliotheek van films met audiodescriptie in MP3-formaat
kunt vinden.
Je kunt vervolgens die geluidsbestanden downloaden of streamen, afhankelijk van
welk apparaat je gebruikt. Bij Movie Vault kun je uitsluitend naar Engelstalige
vertellers luisteren.
Meer info vind je op:
www.blindmicemegamall.com/bmm/shop/Movie_Vault
AudioVault
Een gelijkaardige dienst is AudioVault. Ook op deze website, die exclusief
bedoeld is voor audiodescriptie, moet je je eerst registreren. AudioVault is erg
gebruiksvriendelijk werkt voor gebruikers van schermuitlezers.
Meer info vind je op: http://audiovault.net.
5. Openbare omroepen
NPO in Nederland
De Nederlandse publieke omroep voorziet programma’s van audiodescriptie. Deze
worden aangeboden via de Earcatch-app (zie elders in dit artikel).
7. Culturele events
Komt het zien!
De Stichting ‘Komt het zien!’ past de techniek van audiodescriptie toe om de
beleving van een theatervoorstelling voor mensen met een visuele beperking naar
een hoger niveau te tillen. Dankzij de live audiodescriptie en een speciale meet
& feel inleiding kun je alles perfect volgen als blinde of slechtziende
toeschouwer. Via een koptelefoon hoor je de audiobeschrijving van de
‘blindentolken’ (zoals de stichting ze graag noemt) en mis je niets. Zo is
theater leuk voor iedereen, óók als je minder of niets ziet.
Dit aanbod wordt geboden tal van Nederlandse theaterzalen en in de huidige
vervelende corona-tijden is er zelfs een alternatief thuis-aanbod.
Meer info vind je op: www.komthetzien.nl
8. Audiodescriptie-tribunes bij sportwedstrijden
Ook bij sportwedstrijden kan audiodescriptie erg interessant zijn. Zo kunnen
bijvoorbeeld tribunes worden voorzien voor mensen die via een headset de
wedstrijden konden volgen met audiodescriptie.
9. Scribit
Video’s kijken is toch niets voor mensen die blind of slechtziend zijn? Zeker
wel! Want iedereen wil kunnen meepraten over de laatste grappige viral of
bizarre nieuwsvideo. Of een instructie kunnen volgen voor het maken van de beste
lasagne.
Met deze boodschap zet Scribit zijn audiodescriptie-initiatief in de spotlights.
Scribit is een uniek en innovatief platform waarmee YouTube video’s toegankelijk
worden gemaakt voor mensen met een visuele beperking. Door audiodescriptie toe
te voegen kunnen zij ook de hele video meebeleven. Het platform werkt op laptop,
desktop en daarnaast kun je video’s bekijken via de Scribit app op iOS en
Android.
De video’s worden via de website van Scribit.tv
beschreven door vrijwilligers. Heb je als blinde YouTube-gebruiker een
YouTube-video gevonden die je graag met audiodescriptie zou willen zien, maar
zit deze er nog niet in het Scribit-aanbod? Vraag deze video dan aan op de
Scribit-website en roep mensen in je omgeving op om deze te beschrijven. Op de
Scribit-website vinden vrijwillige makers van audiodescriptie handige tutorials
die alles uitleggen. Binnen tien minuten kun je aan de slag met het beschrijven
van video’s! En zo help je de blinde kijkers van YouTube aan beter toegankelijke
video’s.
Meer info vind je op: https://scribit.tv/
Stemmen voor audiodescriptie
Tot dusver is de aanmaak van audiodescriptie een kwestie van het inlezen van de
beschrijvende teksten door mensen. De recentste ontwikkelingen in de technologie
van synthetische spraak zorgeden ervoor dat TTS (Tekst-To-Speech) stemmen ook al
geopperd werden als alternatief voor de menselijke insprekers.
Zo weten we dat een aantal oude Amerikaanse producties al voorzien is van
audiodescriptie met hoge kwaliteit TTS stemmen.
Interessant is alvast dat de introductie van deze techniek het productieproces
van audiodescriptie sneller en goedkoper zou kunnen maken, waardoor er meer
aanbod zou kunnen geproduceerd worden. Dat maakt het wellicht ook bij ons
interessant om hierover na te denken.
Hierbij moet natuurlijk wel de overweging gemaakt worden of de gebruiker
audiodescriptie met een computerstem voldoende aangenaam vindt.
Conclusie
Na gebarentaalfilmpjes en ondertiteling voor dove en slechthorende tv-kijkers en
gesproken ondertiteling voor mensen met een visuele beperking, is
audiodescriptie een welgekomen aanvulling. En zo raakt het medium televisie
steeds toegankelijker … en kunnen we de voorzetloepen stilaan naar het museum
verwijzen. Een trend die we graag aanmoedigen.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org