Krista Leuning en Paul van Mil
In het artikel over het aanpassen van
gezelschapspellen
heb je kunnen lezen waar je allemaal aan moet denken als je spellen wil spelen
met mensen die slechtziend of blind zijn. Maar hoe doe je dat nou, een spel zelf
aanpassen? Bij veel spellen maak je gebruik van kaarten. Denk aan Monopoly maar
ook modernere spellen zoals Saboteur of Lost Cities. In dit artikel leggen we
uit hoe je die kaarten kunt aanpassen voor een blinde medespeler door deze te
van braille te voorzien. Je hoeft hiervoor het brailleschrift niet te beheersen.
We vertellen welk materiaal je nodig hebt, hoe je te werk gaat en geven ook
enkele voorbeelden van kaartspellen die goed aanpasbaar zijn.
Wie zijn wij?
Wij, Krista en Paul, spelen nu al een aantal jaar hobbymatig bord- en
kaartspellen. Krista past al mijn (Pauls) spellen aan en ondertussen zijn dat er
al een hele kast vol. Dat komt onder andere omdat ik, Krista, van spelletjes
houd. En als je maatje blind is moet je toch iets creatiefs doen om te kunnen
spelen.
Veel doen we in overleg, omdat er niet perse een kant-en-klare oplossing is voor
sommige problemen.
Met aanpassen voor mensen die niet blind maar slechtziend zijn hebben we geen
ervaring. Daarmee is niet gezegd dat de informatie en tips die we geven
nutteloos zouden zijn. Ook slechtziende mensen die het kunnen baat hebben bij
“tastbare” oplossingen. Wel moeten ze het brailleschrift beheersen, want dat
gaan we op de kaarten aanbrengen.
Welke kaarten kun je aanpassen voor blinde mensen?
Voordat je kunt beginnen is het goed om te weten dat er zowel kleine, als grote
kaartspellen bestaan en alles daar tussenin. Elk type kaartspel is op zich wel
aanpasbaar, maar houd in gedachten dat braille meer ruimte inneemt dan gedrukte
tekst.
Kaartspellen met relatief kleine kaarten, waarbij de kaarten volledig beschreven
zijn met tekst die in het spel belangrijk is, zijn lastig aan te passen. Kies
daarom bij voorkeur voor spellen met grotere kaarten waar weinig tekst op staat.
Ook spellen met kaarten die enkel kleuren, getallen of symbolen bevatten kunnen
makkelijker aan te passen zijn.
Wat heb je nodig?
Om de speelkaarten van een spel aan te passen aan een blinde medespeler heb je,
behalve het kaartspel natuurlijk, de volgende zaken nodig:
1. Kaarthoesjes
Wij stoppen alle kaarten vrijwel altijd in kaarthoesjes of zogenaamde sleeves.
Dit houd niet alleen de kaarten netjes, maar geeft je soms ook een halve
millimeter extra ruimte, waardoor je nog een brailleteken extra kwijt kunt op de
kaart. Je kunt de hoesjes natuurlijk ook een stuk groter kopen als je veel meer
ruimte vrij wilt maken voor de tekst.
Kaarthoesjes zijn te koop in de meeste gespecialiseerde hobbyzaken of
spellenwinkels zoals Spelspul.nl.
2. Reglette
Een reglette is een mal die gaatjes in de vorm van brailletekens bevat. Met een
prikker kun je brailletekens maken door puntjes in speciaal papier of
brailleplastic te prikken.
Een reglette van 9 regels hoog vinden we veruit het handigst in gebruik omdat de
meeste kaarten namelijk niet groter zijn dan dit formaat. Bovendien hoef je op
deze manier minder met het plastic te schuiven als je langere brailleteksten aan
het prikken bent.
Reglettes van 9 regels zijn voor iets minder dan 20 euro in Nederland
verkrijgbaar bij World Wide
Vision.
Internationaal kan dit nog wat goedkoper uitvallen.
3. Ruitjespapier
Je kunt hier elk formaat ruitjes voor gebruiken.
4. Zelfklevend brailleplastic
Hier ga je de braillepuntjes in prikken om op de kaarthoes te plakken. Als er
echt maar een paar woorden of cijfers op een kaart hoeven te staan, kun je ook
overwegen om het plastic direct op de kaart te plakken.
Zelfklevend brailleplastic is onder de naam Braillefolie te koop bij World Wide
Vision.
En nu aan de slag!
Een kaart aanpassen bestaat uit drie delen: eerst ga je na hoe en hoeveel
brailletekens er op een speelkaart passen. Daarna ga je met behulp van het
ruitjespapier de benodigde teksten samenstellen. Tenslotte ga je deze teksten in
braille prikken en op de kaart plakken.
Dit omzetten is niet echt moeilijk en ook hoef je het brailleschrift niet uit je
hoofd te kennen. In dit
overzicht
vind je alle braille tekens die je nodig hebt om letters, cijfers en leestekens
naar het juiste brailleteken te vertalen.
Wil je je eerst wat meer in het brailleschrift verdiepen, bekijk dan deze drie
video’s over braille op het Visio
Kennisportaal.
Stap 1: de kaarten afmeten
Voor je enthousiast kan gaan brailleprikken moet je eerst weten hoeveel
braille-tekst je kwijt kunt op de kaart. Leg hiervoor een kaart van je spel, al
dan niet in het hoesje, in je reglette en kijk hoeveel cellen en regels je kwijt
kunt op de kaart.
In het voorbeeld hieronder heb ik ruimte voor tien cellen in de breedte, en
negen regels in de lengte.
Stap 2: de teksten maken
Bij deze stap gebruik je het ruitjespapier. Elk ruitje staat voor een
brailleteken. Geef op het papier aan hoeveel tekens breed en hoog op je kaart
maximaal kunnen passen. Ga hierbij uit van de kaart waar de langste tekst op
staat. Als je deze kaart passend kunt vertalen, zal dat met de overige kaarten
waarschijnlijk ook lukken.
Ga na of er een bepaalde structuur op de kaarten aanwezig is, zoals: titel,
symbool, beschrijving. Kijk daarna hoeveel ruimte elk onderdeel maximaal nodig
zal hebben. Op die manier kun je op je ruitjespapier een indeling maken waar je
maximaal informatie op kwijt kunt.
Nu ga je alle kaarten vertalen en uitschrijven op het ruitjespapier. Op die
manier loop je later niet tegen onvoorziene problemen aan.
Een voorbeeld
Voor het spel in het voorbeeld, Cypher, vind je op elke kaart de volgende
informatie:
Ik ga nu als volgt te werk.
De eerste brailleregel op de kaart reserveer ik voor de titel.
Daarna komen de klasse en de twee cijferwaarden. Die kan ik ook op 1 regel
kwijt als ik de klassen terugbreng tot twee letters. (Upperclass,
middleclass of lowerclass word voor mij 'up', 'mc', 'lc').
Daarna heb ik nog zeven regels vrij voor wat de kaart doet als je hem
speelt. Bij deze kaart had ik geluk en kon ik de tekst kwijt zonder veel in
te hoeven korten of af te breken. Andere kaarten hadden langere teksten die
ik in heb moeten korten. Het is afhankelijk van je spellenmaatje of dat
inkorten kan werken. Hij of zij moet immers wel blijven begrijpen wat er
bedoeld wordt.
Stap 3: Prikken in brailleschrift
Nu al je het voorwerk gedaan hebt kun je met de reglette en prikpen de teksten
in het brailleplastic gaan prikken. Je gebruikt hierbij het overzicht op je
ruitjespapier. Je kunt overwegen om dit overzicht in te voeren in een
tekstbestand op de computer, zodat je spellenmaatje mee kan helpen met prikken.
Dat is in elk geval de ervaring die Paul en ik hebben.
Ik prik zelf volledig op een reglette en gebruik er geen brailletypemachine
voor. Op die manier kan ik zeer zuinig met het brailleplastic werken. Ook kan ik
dan de restjes verwerken in tegel- of bordspellen.
Ben je klaar met prikken, knip het plastic dan op maat voor de kaart of het
hoesje en plak het erop. Bedenk hierbij of spelers die wel wat kunnen zien
moeilijkheden kunnen ondervinden bij het lezen van de kaart als gevolg van het
opgeplakte braille.
Soms is het beter of gewoon noodzakelijk om het braille op de achterkant te
plakken. Hiermee blijven de gedrukte teksten beter zichtbaar. Hierbij is het wel
belangrijk dat je medespelers hebt die sociaal spelen. Als je kaarten namelijk
met het braille zichtbaar op tafel liggen, dan kunnen niet-sociale spelers
wellicht zien welke soort kaarten je hebt door het verschil in braille regels op
de kaart.
Help, passen de kaarten nu nog wel in het doosje?
Tja… een kaartspel word natuurlijk dikker als je er braille opplakt.
Dit lijkt logisch, maar het is wat vervelend als je er dan achter komt dat je
leuke kleine spelletje niet meer in het leuke kleine doosje past.
Deckboxen bieden gelukkig hiervoor een uitkomst. Dit zijn kunststof doosjes, die
gemaakt zijn om kaartspellen in te bewaren. Ze zijn verkrijgbaar in veel
verschillende kleuren onder andere bij
Bazaarofmagic.
Sommige zijn ook uitgevoerd met mooie plaatjes.
De inhoudscapaciteit wisselt tussen 80 en 100 gesleevede, ongebrailleerde
kaarten.
Na het brailleren worden de kaarten natuurlijk nog dikker. In een deckbox voor
80 gesleevede reguliere kaarten, passen dan in de praktijk gemiddeld 50 tot 60
gesleevede, gebrailleerde kaarten.
Hoeveel er bij jou in zullen passen is uiteindelijk afhankelijk van hoeveel
braille je op de kaarten hebt gezet, en hoe de je box inpakt.
Tips en trucs
Tenslotte geven we je nog een aantal nuttige zaken mee.
Overleg met je spellenmaatje welke tekens voor hem of haar van belang zijn
om de braille teksten op de kaarten goed te kunnen lezen.
Het hoofdletterteken gebruik ik bijvoorbeeld vaak niet, omdat ik hiervoor
een extra brailleteken nodig heb. Ik gebruik de ruimte liever voor de
daadwerkelijke tekst. Leestekens als punten en komma's gebruik ik alleen als
daar ruimte voor is, of wanneer het voor de leesbaarheid noodzakelijk is.
Of ik het cijferteken gebruik is afhankelijk van het type spel. Bij de
meeste spellen gebruik ik het wel, maar bijvoorbeeld bij King of Tokyo
gebruik ik het cijferteken slechts om aan te geven hoeveel er van een
bepaald symbool of getal gedobbeld mag worden. Echter voor het aangeven van
de getallen op de dobbelstenen op de kaart laat ik het cijferteken weg. Dit
kan omdat je hier wel weet dat het om een cijfer gaat. Of dergelijke
overwegingen ook werkbaar zijn voor je spellenmaatje kun je het beste vooraf
met hem of haar overleggen. Zorg altijd dat de leesbaarheid voorop staat.
Als een spel symbolen gebruikt, overleg dan samen hoe je die in braille gaat
omzetten. Voor symbolen kun je bijvoorbeeld het apenstaartje of andere
leestekens kiezen die niet in de normale tekst van het spel worden gebruikt.
Als een kaart echt te klein is om te brailleren maar en deze wordt niet veel
in het spel gebruikt, dan kun je overwegen voor deze kaarten een apart
boekje te maken. De kaarten markeer je dan met een nummer of de titel,
afhankelijk van de beschikbare ruimte op de kaart. De tekst die je
normaliter zou brailleren schrijf je uit in een klein boekje, dat je maatje
er bij het spel naast kan houden.
Tot slot
Tenslotte nog enkele suggesties van moderne kaartspellen die vrij eenvoudig aan
te passen zijn. Kaartspellen als Saboteur, Love Letter, L.A.M.A. en Lost Cities
zijn allemaal goed aanpasbaar.
King of Tokyo is eigenlijk een bordspel, maar bestaat voor het overgrote deel
uit kaarten. Deze kaarten zijn een uitdaging door de langere teksten maar ze
zijn goed aan te passen.
Bekijk ook eens deze video van Nox’
spellenzolder. Hierin laten Paul,
Krista en William aan de hand van voorbeelden zien op welke manieren ze zelf
spelletjes aanpassen zodat ze ze blind, goedziend of slechtziend samen kunnen
spelen. Deze video is grotendeels goed te volgen als je alleen luistert.
Heb je nog specifieke vragen over dit artikel, over de auteurs, hoe je een
bepaald kaartspel het best kunt aanpassen? Of wil je ook weten hoe je
bordspellen toegankelijk kunt maken? Neem dan contact op met Paul Hendel of
Krista Leuning, door te mailen naar:
p_vmil@hotmail.com of
kristaleuning@gmail.com
Heb je nog andere vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org