Angelique Kleine Schaars en Marloes van Boxtel, Koninklijke Visio
In dit artikel gaan we kort in op verschillende hulpmiddelen die waardevol
kunnen zijn wanneer je zowel slechtziend- als slechthorend bent. Deze combinatie
van slechtziendheid en slechthorendheid noemen we ook wel doofblind. Ook wordt
de term Visuele en Auditieve beperking (VAB) gehanteerd. Doofblindheid kan
voortkomen uit specifieke oogaandoeningen zoals het syndroom van Usher, of
ouderdomsdoofheid in combinatie met een visuele aandoening.
Behalve tips over het gebruik van hulpmiddelen geven we aan waar je op kan
letten wanneer je een hulpmiddel wilt aanschaffen. Houd er rekening mee dat deze
tips algemeen van aard zijn. De optimale keus bij aanschaf is van veel factoren
afhankelijk. Het is daarom verstandig om je altijd goed te laten adviseren.
Koninklijke Visio geeft advies en training
op maat, gericht op je persoonlijke situatie. Koninklijke Visio is het
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen. Mensen die doofblind zijn
kunnen gebruik maken van de diensten van Visio, waarbij extra aandacht is voor
de combinatie van beperkingen. Aan het eind van dit artikel vind je meer
informatie over Visio.
Andere partijen met een aanbod voor doofblinde mensen kun je vinden op
DB-connect. Met deze partijen wisselt Visio ook
kennis over doofblindheid uit. Internationaal werkt Visio samen met het
wereldwijde netwerk Deafblind
International.
Tip: Meer over doofblindheid, communicatie, hulpmiddelen en revalidatie vind
je op het Visio Kennisportaal:
Bekijk of beluister de Webinar Slecht zien én slecht
horen
Lees het artikel over communiceren met
Lorm
1. Wek- en waarschuwingssystemen
Voor iedereen die goed ziet of hoort is het vanzelfsprekend om actie te
ondernemen wanneer de wekker of bel gaat, als je baby huilt, als er brand is
enzovoort.
Wanneer je visueel en auditief deze signalen niet meer waarneemt, zijn er
weksystemen en waarschuwingssystemen die je laten voelen wanneer de bel of
telefoon gaat.
Er zijn drie soorten waarschuwingssystemen, maar omdat we ons in dit artikel
richten op zowel visuele als auditieve beperking gaan we alleen in op de
trilsystemen.
Een trilsysteem maakt geluiden voelbaar met een trilontvanger of trilschijf.
Zo’n systeem bestaat uit een zender en een ontvanger, en werkt op een accu of
batterijen. De zender vangt het geluid, bijvoorbeeld van de wekker op, en geeft
een signaal door aan de ontvanger. De ontvanger kan een plat doosje zijn die je
aan je kleding hebt bevestigd, of je draagt een polsbandontvanger die het
signaal ontvangt en in een trilling omzet.
Er zijn trilzenders voor de wekker, deurbel, telefoon, inbraakalarm, brandalarm,
rookmelder, babyfoon en voor personenoproep. Elk geluid wordt omgezet in een
uniek trilpatroon waardoor ze dus afzonderlijk goed van elkaar te onderscheiden
zijn.
Je kunt trilsystemen voor verschillende doeleinden gebruiken.
Heb je bijvoorbeeld behoefte aan een waarschuwingssysteem zoals bijvoorbeeld een
wekker of babyfoon, dan kun je kiezen voor een wekkerontvanger. Aan de
wekkerontvanger zit een trilschijf die je onder je slaapkussen legt. Wanneer nu
de bel gaat of de baby huilt, gaat de trilschijf trillen en word je gewekt. Zo
kun je ook 's nachts in geval van nood gewaarschuwd worden. Heb je alleen een
systeem nodig die jou wekt wanneer het tijd is om wakker te worden, dan kun je
kiezen voor een trilkussen die je met een krachtige trilling op een ingestelde
tijd wakker maakt.
Als je een trilsysteem gebruikt ben je niet afhankelijk van stopcontacten en ben
je overal in huis en tuin bereikbaar. Wel moet je de trilontvanger altijd bij je
dragen. Ook moet je de accu elke nacht opladen of de batterij regelmatig
vervangen.
Trilsystemen zijn in de praktijk ontwikkeld voor de doelgroep slechthorenden. In
sommige gevallen zoals het instellen van een wekker heb je restvisus nodig, of
hulp van een goedziende. Verder zijn trilsystemen in de praktijk zeer geschikt
voor gebruik door mensen die doofblind zijn.
Voor verdere informatie kun je contact opnemen met de leverancier van de wek- en
waarschuwingssystemen. Ga naar de website van Bellman &
Symfon.
2. Kleine hulpmiddelen
Voelbaar horloge
Wanneer je doofblind bent, heb je meestal niet veel aan een sprekend horloge.
Een andere optie om de tijd te achterhalen is het gebruik van een voelbaar
horloge. De tijd kun je hierop aftasten door een puntenindicatie op de
wijzerplaat.
Er zijn verschillende modellen op de markt. Er zijn horloges waarbij je het
glasplaatje kunt openen en je aan de wijzers en de puntindicatie kunt voelen hoe
laat het is. Ook is er een model waarbij de uren c.q. minuten door twee voelbare
kleine metalen kogeltjes op de voorkant en zijkant worden aangegeven. Door de
positie van het kogeltje in een uurcirkel af te tasten kun je nagaan hoe laat
het is.
Melkwacht
De melkwacht is een anti-overkookplaatje en is geschikt voor alle vloeistoffen.
Wanneer je doofblind bent kan het lastig zijn om waar te nemen wanneer een
vloeistof kookt. De melkwacht zorgt ervoor dat het hoorbaar en voelbaar wordt
dat een vloeistof kookt. Je legt de melkwacht op de bodem van de pan en voegt
bijvoorbeeld bonen en water toe. Zodra het water kookt, zal door de luchtbellen
die bij het koken ontstaan de melkwacht gaan rammelen op de bodem van de pan.
Vloeistofniveau indicator
Met een vloeistofniveau indicator kun je bepalen of je glas vol is.
Er zijn vloeistofniveau indicators met geluidsignalen en trilfunctie te
verkrijgen die door mensen met doofblindheid te gebruiken zijn. Je hangt de
indicator over de rand van je glas. Wanneer je drinken inschenkt en de vloeistof
raakt de staafjes van de indicator, dan zal het apparaatje gaan piepen en
trillen. Vloeistof indicatoren werken op een knoopcel batterij.
Meer tips over drinken inschenken als je slechtziend bent vind je op het Visio
Kennisportaal. Ga naar de tips over drinken
inschenken.
3. Mobiele en vaste telefoon
Bij het telefoneren kan je als doofblinde tegen problemen aanlopen zoals het
niet horen overgaan van de telefoon, het niet of niet goed kunnen bedienen van
de telefoon of een telefoongesprek kunnen voeren. Afhankelijk van de mate van je
doofblindheid beperking zijn er verschillende opties om te zorgen dat
telefoneren toch mogelijk is -of blijft.
Wanneer je je mobiele telefoon niet hoort overgaan, kan je de trilfunctie van je
mobiel aanzetten zodat je kunt voelen dat de telefoon overgaat.
Wanneer je de huistelefoon niet hoort overgaan, kun je gebruik maken van een
waarschuwingssysteem met trilfunctie. Met zo’n systeem voel je door de
trilontvanger dat de telefoon overgaat. Meer informatie over trilsystemen vind
je in de eerdere paragraaf over wek- en waarschuwingssystemen.
Waar kun je rekening mee houden bij het aanschaffen van een nieuwe vaste of
mobiele telefoon? Een aantal zaken waar je op kunt letten:
Grote en goede voelbare toetsen.
Grote cijfers en tekens.
Witte tekens op zwarte achtergrond of omgekeerd.
Groot verlicht display.
Enkele geheugens voor snelkeuze.
Toetsen met foto's van contactpersonen.
Verlicht toetsenbord.
Spraakgestuurde nummerkiezer.
Ingebouwde geluidsversterking.
Ingebouwde klankregeling voor meer hoge of lage tonen.
Eventueel compatibel met hoortoestellen.
Denk aan senioren gsm's.
Wanneer je een iPhone of Android toestel aanschaft, dan heb je mogelijkheden tot
vergroting, spraakuitvoer, of aansturing van een braille leesregel.
Meer informatie vind je op het Kennisportaal:
Android instellen voor slechtzienden en
blinden
Toegankelijkheid iPhone, iPad, Apple Watch - een
overzicht
4. Luisterhulpen
Met een luisterhulp kun je ervoor zorgen dat het spraak verstaan tijdens
bijvoorbeeld een telefoongesprek verbeterd.
Luisterhulpen zorgen ervoor dat achtergrondgeluiden minder storing geven doordat
de afstand tot de spreker wordt verkleind. Op deze manier heb je minder last van
de akoestiek in een ruimte. De belangrijkste luisterhulpen op een rij:
Inductielus of ringleiding
Met een inductielus, ook wel een vorm van ringleiding genoemd, kun je het
audiosignaal van de telefoon draadloos overdragen naar je hoortoestellen.
Hierdoor hoef je de telefoon niet meer bij je oor te houden. En is de
geluidskwaliteit vaak beter omdat je het geluid direct ontvangt in plaats van
via een luidspreker. Je draagt de inductielus om je hals. Door middel van een
bluetooth verbinding wordt de lus aangesloten op de telefoon. Het hoortoestel
zet je vervolgens op de T-stand waardoor je storingsvrij kan telefoneren.
Soloapparatuur
Zie de paragraaf verderop over solo apparatuur waarin alles inclusief de
telefonie functie verder wordt uitgelegd.
Bluetooth
Wanneer je beschikt over een iPhone of Android toestel zijn er mogelijkheden om
via de bluetooth functie het telefoon- of ander geluid rechtstreeks naar de
hoortoestellen te zenden in plaats van via de luidspreker. Deze optie is
mogelijk wanneer de hoortoestellen voorzien zijn van bluetooth ondersteuning. Is
dit niet geval, dan kan een inductielus of solo apparatuur een alternatief zijn.
KPN Teletolk
Wanneer je geen gebruik kunt maken van een telefoon omdat je de persoon aan de
andere kant van de lijn niet kunt verstaan, dan heb je nog de mogelijkheid om te
bellen via de KPN Teletolk. Hiervoor moet je nog wel wat kunnen zien en tekst
kunnen lezen of gebarentaal kunnen volgen.
KPN Teletolk is onderdeel van tolkcontact. Via de app van tolkcontact heb je de
mogelijkheid om via tekst of beeld te bellen. Wanneer de persoon aan de andere
kant van de lijn heeft opgenomen, wordt er een medewerker van KPN Teletolk aan
het gesprek toegevoegd en kan het gesprek beginnen. Alles wat deze persoon zegt,
wordt voor jou vertaald naar tekst of gebarentaal. Zoals gezegd heb je hiervoor
wel voldoende restvisus nodig. Omgekeerd kunnen horende personen jou ook bellen
via KPN Teletolk.
Op deze manier ben je zelfstandig in staat om bijvoorbeeld een afspraak te maken
met de huisarts, of om een reservering te maken in een restaurant.
5. Communiceren
Communiceren met mensen die doofblind zijn is in veel gevallen een kwestie van
de persoon aanspreken en ervoor zorgen dat je de aandacht hebt.
Er bestaat geen perfect communicatiesysteem wanneer je doofblind bent. Het
communicatietempo zal bijvoorbeeld altijd lager liggen dan bij een “gewoon”
gesprek. Houd er rekening mee dat het een flinke inspanning vragen van beide
gesprekspartners om een gesprek tot een goed einde te brengen.
Twee veel voorkomende oorzaken van misverstanden die zich in een gesprek kunnen
voordoen zijn:
zelf voorspellen wat er gezegd gaat worden,
of zelf invullen wat de ander onvoldoende begrepen heeft.
Om deze misverstanden te voorkomen kun je gebruik maken van
communicatietechnieken en/of communicatiehulpmiddelen.
Wat de beste techniek of welk hulpmiddel het beste is, is persoonlijk en
afhankelijk van je hoeveel je nog ziet (restvisus), hoe goed je gehoor is, en
hoe goed je dingen kunt voelen (tactiel functioneren).
6. Communicatietechnieken
Hieronder worden een aantal technieken toegelicht die prettig kunnen zijn
wanneer je doofblind bent.
Vingerspelling in de lucht of in de hand
Bij vingerspelling in de lucht of in de hand worden de letters in de lucht of in
de handpalm van de doofblinde gevormd. De doofblinde moet beschikken over
voldoende tastzin. Bij vingerspelling in de lucht, zal er voldoende restvisus
moeten zijn. Vingerspelling vraagt een grote inspanning. Het tempo ligt laag bij
deze techniek.
Lormschrift
Bij het lormschrift worden strepen en punten die overeenkomen met letters in de
linkerhandpalm van de doofblinde gevormd. Deze techniek is erg inspannend, maar
maakt een hoog gesprekstempo mogelijk.
Vierhandengebarentaal
Bij vierhandengebarentaal legt de doofblinde zijn linkerhand op de rechterhand
van zijn gesprekspartner en andersom. Deze techniek is vooral bruikbaar bij
personen die kennis hebben van gebarentaal. Bij vierhandengebarentaal wordt
gebarentaal gebruikt die ook mensen met een gehoorbeperking hanteren.
Het grote voordeel van deze techniek is dat interactie mogelijk wordt en dat
emoties doorgegeven kunnen worden omdat je continu met elkaar in contact bent.
7. Communicatiehulpmiddelen
Solo apparatuur
Wanneer je een hoortoestel of implantaat draagt en bepaalde situaties blijven
problematisch zoals gesprekken voeren tijdens vergaderingen, op verjaardagen,
kaartavonden, restaurantbezoek of het volgen van een lezing, dan kan solo
apparatuur meerwaarde hebben.
Solo apparatuur kun je zien als een speciaal soort hoor-hulpmiddel die de bron
van de spraak dichterbij brengt. Bij solo apparatuur bevindt zich in de directe
nabijheid van de spreker een microfoon. De luisteraar (in dit geval de
doofblinde) heeft een ontvanger, die bijvoorbeeld om zijn nek hangt of op tafel
ligt.
De spraak die via de microfoon binnenkomt wordt direct doorgestuurd naar de
ontvanger van de luisteraar die dit versterkt doorgeeft aan een hoofdtelefoon of
hoortoestellen. Ook kan het signaal worden doorgegeven aan een cochleair
implantaat of bot verankerd hoortoestel.
Doordat het spraaksignaal zo direct mogelijk van de spreker naar de ontvanger
wordt gestuurd, raakt het spraaksignaal onderweg niet vervuild door lawaai uit
de omgeving. Dit maakt ook dat je minder last van de akoestiek in de ruimte en
ervaar je bijvoorbeeld geen nagalm. Solo apparatuur verkleint als het ware de
afstand tussen spreker en de luisteraar.
Ondanks dat richting gevoelige microfoons op hoortoestellen flink wat meerwaarde
kunnen opleveren, kunnen deze in zeer moeilijke luisteromstandigheden nooit de
winst benaderen die je met solo apparatuur kunt behalen.
Het signaal kan op meerdere manieren worden doorgegeven aan je hoortoestel.
Het kan bijvoorbeeld via een speciale inductielus die je om je nek hangt, en die
gekoppeld is aan de ontvanger.
Een andere manier is via een speciale kleine ontvanger die aan het hoortoestel
vastgekoppeld zit.
Solo apparatuur wordt in het onderwijs vaak gebruikt, maar ook bij lezingen,
werkoverleg of bij een etentje kan het voordelen opleveren. Solo apparatuur kan
ook worden aangesloten op de tv, computer, telefoon, en hulpmiddelen als de
webbox,
Daisyspeler of
Go-box.
Hierbij wordt de zender aangesloten op de audio-ingang en deze stuurt dan het
audiosignaal op zijn beurt door naar de hoortoestellen.
Wil je meer weten over solo apparatuur en de vergoeding hiervan, neem dan
contact op met de audicien.
Streamers
Met een streamer kun je het geluid van verschillende bronnen zoals tv, radio en
telefoon direct en draadloos op je hoortoestel te ontvangen. Je koppelt de
streamer aan bijvoorbeeld de tv waarna deze het geluidssignaal draadloos
doorstuurt naar je hoortoestel. Tegenwoordig zijn de meeste hoortoestellen
voorzien van een streamer, behorende bij het merk en type hoortoestel. Ook veel
solo apparatuur is voorzien van een streamer.
Ook zie je steeds meer hoortoestellen die direct gekoppeld kunnen worden aan een
bron zoals een mobiele telefoon. Een los kastje zoals een streamer als
tussenstation is dan niet nodig. Raadpleeg voor alle mogelijkheden je audicien.
Braille leesregels
Met een brailleleesregel lees of schrijf je digitale informatie (meestal tekst)
in braille.
Een braille leesregel sluit je aan op een pc, laptop, smartphone of tablet die
voorzien is van zogenaamde schermleessoftware. In veel apparaten zit die
software al ingebouwd, maar deze kan ook los aangeschaft worden. De braille
leesregel is voorzien van een rij braillecellen die de informatie op het scherm
in brailleschrift weergeeft. Elke cel bestaat uit acht voelbare punten en kan
één teken in braille weergeven. Veel leesregels hebben 40 cellen, maar er zijn
er ook met bijvoorbeeld 80 of 12 cellen, afhankelijk van de toepassing. Denk
hierbij aan werksituaties of draagbaar gebruik.
De meeste leesregels zijn tegenwoordig voorzien van een invoermodule waardoor je
behalve lezen ook met een leesregel kunt schrijven. Wat je in brailleschrift
invoert verschijnt in reguliere tekst op het beeldscherm.
Aansluiten van de leesregel hoeft tegenwoordig dat meestal niet meer met een
kabel maar kan het ook draadloos via een bluetooth verbinding.
Braille leesregels zijn primair ontwikkeld om blind te kunnen werken met een
computer, smartphone of tablet, en geven de mogelijkheid tot bijvoorbeeld
tekstverwerking, het maken van notities of gegevensbeheer. Denk hierbij aan het
noteren van adressen, het uitwerken van notulen of maken van afspraken.
Maar als je doofblind bent kun je het apparaat echter ook gebruiken om met een
goedziende te communiceren. Sommige brailleleesregels hebben hiertoe extra
voorzieningen zoals een display. We lichten een model hieronder verder toe.
Ook kun je, wanneer je een braille leesregel verbindt met bijvoorbeeld je
smartphone op afstand communiceren. Denk aan e-mail of berichten via Whatsapp of
SMS versturen. Je leest je berichten via de leesregel, en stuurt daarna met de
leesregel je berichten weer terugsturen.
Braille Sense U2
De braille Sense U2 is een brailleleesregel met een toegevoegd ingebouwd
display. Net zoals andere leesregels is hij aan te sluiten op een computer,
tablet of smartphone, maar bij deze leesregel is dat niet noodzakelijk. Dit
maakt dat je de Braille Sense U2 als zelfstandig communicatiemiddel kunt
inzetten.
Van deze braille leesregel zijn verschillende uitvoeringen verkrijgbaar: een
model met brailletoetsenbord, een met een standaardtoetsenbord, en een
miniuitvoering met 18 braillecellen. Op alle drie de modellen kan een regulier
toetsenbord en eventueel een groter display aangesloten worden zodat een
goedziende makkelijker mee kan lezen.
Als je kiest voor de braille uitvoering dient de doofblinde gebruiker het
brailleschrift te beheersen om de boodschappen van de goedziende te kunnen
lezen. Ook is dit nodig om zelf berichten in te voeren.
Wanneer je niet in staat bent om te werken met een computer, tablet of
smartphone met brailleleesregel, en als ook spraak verstaan niet mogelijk is,
dan zijn er ook andere mogelijkheden naast de braille leesregel om te
communiceren met anderen.
8. Tolken
Alle mensen in Nederland met een auditieve beperking hebben, ongeacht de
leeftijd, wettelijk recht op een tolk. Dat betekent dat ook alle doofblinde
mensen gebruik kunnen maken van een tolkvoorziening. Het kan gaan om het
inzetten van een gebarentaaltolk of een schrijftolk, of allebei.
Doofblinde mensen die een tolk willen inzetten kunnen hierbij gebruik maken van
verschillende gangbare soorten tactiele communicatiemethoden zoals
vierhandengebaren en vingerspellen in de hand.
Doofblinde mensen die nog wel beperkt kunnen zien of horen, kunnen ook andere
methoden aanvragen zoals tolken met spraakafzien, gebaren in een kleine
gebarenruimte, vingerspellen in de lucht of schrijftolken.
Voor verdere informatie over het inzetten van een tolk en recht op vergoedingen
kun je naar de website van tolkcontact gaan.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org