Edwin Weterings en Gerard van Rijswijk, Koninklijke Visio
Denk je erover om een brailleleesregel te gaan gebruiken? Of ben je op zoek naar
een vervangende leesregel? In dit artikel gaan we in op de vraag wat een
leesregel je kan opleveren. Ook maak je kennis met verschillende soorten
brailleleesregels en hun (on-)mogelijkheden die je kunnen helpen bij het maken
van een keuze.
Omdat brailleleesregels kostbare apparaten zijn is het raadzaam om ook na het
lezen van dit artikel professioneel advies in te winnen. Dat kan bij Koninklijke
Visio. Onze ICT-adviseurs helpen je met persoonlijk advies en training op maat.
Aan het eind van het artikel vind je onze contactgegegevens.
Hoe werkt een braille leesregel?
Met een brailleleesregel lees je digitale informatie van het scherm van een
computer, smartphone of tablet in acht- of zespuntsbraille. De leesregel, een
soort plankje, is voorzien van braillecellen die ieder weer bestaan uit acht
braillepunten die door een mechaniek wel of niet omhoog worden geduwd. Elke
braillecel geeft een letter, cijfer of teken weer. Op deze manier kan de
informatie op het scherm getoond worden. Hoe meer cellen, hoe breder de
leesregel zal zijn. Met de meeste brailleleesregels kan je naast het lezen van
tekst ook typen en navigeren.
Waarom zou je een brailleleesregel gebruiken?
Zowel een computer, smartphone of tablet hebben de beschikking over een
schermlezer die alles voor je kan voorlezen. Een schermlezer is software op de
computer, smartphone of tablet die de spraak en brailleleesregel aanstuurt.
Bekende schermlezers zijn bijvoorbeeld Jaws, Supernova, NVDA en VoiceOver.
Waarom zou je dan een brailleleesregel gaan gebruiken als je ook spraak kunt
gebruiken? Er zijn meerdere redenen waarom het gebruik van een brailleleesregel
voordelen biedt.
Reden 1: Behoud van het woordbeeld
Als je naar gesproken tekst luistert weet je nog niet hoe het wordt geschreven.
Het voordeel van braille lezen ten opzichte van het luisteren naar gesproken
tekst is dat je de woorden zoals ze geschreven zijn onder je vingers kunt
voelen. We noemen dit ook wel het woordbeeld. Braille lezen stimuleert het
behoud hiervan. Daarnaast kan je woorden die je niet (goed) kunt verstaan
letterlijk lezen. Te denken valt aan namen, lange cijferreeksen (zoals telefoon-
of banknummers) of titels van apps. Ook kan het prettiger zijn om een tekst te
lezen zonder tussenkomst van een nogal monotone computerstem. Tenslotte kan je
teksten vaak beter onthouden als je zelf actief leest.
Reden 2: Spelling controleren
Met een leesregel kun je makkelijk teksten, ook die je zelf geschreven hebt,
teruglezen en spelfouten corrigeren. Gebruik je alleen spraak, dan kunnen
spelfouten niet of lastig te horen zijn. Denk bijvoorbeeld aan de tekst: ik
wordt. Dit is fout gespeld maar met spraak zal je deze fout niet opmerken.
Reden 3: Effectiever typen
De meeste leesregels zijn behalve navigatietoetsen ook voorzien van
braille-invoertoetsen waar je tekst mee kunt typen. Deze combinatie zorgt ervoor
dat je je handen op hetzelfde apparaat kan houden om te lezen, te typen en te
corrigeren. Op die manier kun je prettig en efficiënt werken.
Daarnaast wordt typen op een leesregel door veel mensen als prettiger ervaren
dan op het volkomen vlakke toetsenbord van tablet of smartphone te typen. Ook
een extern toetsenbord is in veel gevallen niet nodig als je met je leesregel
typt.
Tenslotte verkiezen velen het typen op een brailleleesregel boven het dicteren
van tekst. Immers, als je een woord niet duidelijk uitspreekt, of een woord
wordt niet goed herkend, leidt dit bij tekstherkenning tot fouten die je daarna
weer moet corrigeren.
Reden 4: Makkelijker navigeren
Met de brailleleesregel kan je met eenvoudige navigatiecommando’s navigeren over
het scherm van je computer, smartphone of tablet. Veel gebruikers vinden het
makkelijker en duidelijker om de brailleleesregel voor navigatie te gebruiken
dan een toetsenbord op de computer, of de veegbewegingen op een smartphone of
tablet.
Reden 5: Privacy
In een ruimte met veel mensen kan het vervelend zijn om je met een oortelefoon
van de omgeving af te sluiten als je de andere aanwezigen niet lastig wilt
vallen met het geluid van de computerstem. Maar denk ook eens aan je privacy.
Een WhatsApp bericht wil je niet altijd hardop voorgelezen hebben zodat iedereen
in je omgeving mee kan luisteren.
Hoe werkt het gebruik van de brailleleesregel nu in de praktijk?
Vaak wordt spraak en braille naast elkaar gebruikt, en soms zelfs
tegelijkertijd, voor verschillende functies. Een voorbeeld van het gebruik van
een brailleleesregel op een iPhone of iPad:
Op de brailleleesregel typ je met de braille-invoertoetsen een
navigatiecommando. Dit heeft als voordeel dat je niet op het scherm hoeft te
vegen. Met spraak hoor je makkelijk en snel dat je naar bijvoorbeeld een
nieuws-app bent genavigeerd. Nu kun je met de functietoetsen op de leesregel de
app en daarna een nieuwsbericht openen. Dat dit geopend wordt hoor je aan wat
VoiceOver zegt. Nu kun je het nieuwsbericht gaan lezen. Je kunt dan de spraak
uitzetten het hele bericht in braille lezen. Doordart je in braille leest kun je
het beter onthouden en herhaal of leer je de spelling van alle woorden. Ook
wordt zo je gehoor ontlast.
Tip: Wil je meer weten over leesregels en hoe je ze gebruikt? In een serie
van zeven video’s op YouTube legt Wim uit wat een braille leesregel is en hoe je
ermee werkt. De video’s zijn al wat ouder maar de uitleg is nog steeds actueel.
Je kunt de video’s ook goed volgen als je alleen luistert.
Ga naar de videoserie: Braille leesregel, zo werkt
het
Moet ik eerst braille leren?
Het is wellicht een open deur, maar als je een braille leesregel wilt gebruiken
is het wel noodzakelijk dat je braille kunt lezen. Kun je dit nog niet maar wil
je het wel graag leren? Dan kan bij Koninklijke Visio op een van de Visio
locaties.
Wil je het liever eerst zelf proberen, dan kun je bij Visio een zelfstudie
bestellen. Hiermee kun je in je eigen tempo braille kunt leren. Deze zelfstudie
is voornamelijk geschikt voor volwassenen. Je vindt de cursus in de
Visio-webshop.
Tip: Wil je meer weten over de voor- en nadelen van braille leren, lees dan
de artikels:
Wat kost een braille leesregel eigenlijk?
Braille leesregels zijn niet goedkoop en ook dat is een reden om niet over een
nacht ijs te gaan en je bijvoorbeeld goed te laten informeren. Afhankelijk van
het model kan de prijs oplopen tot enkele duizenden euro’s. Er kunnen
mogelijkheden voor vergoeding zijn, hierover later meer.
Waar moet je op letten bij het maken van je keuze?
Als je een (nieuwe) brailleleesregel wil gaan gebruiken zal je merken dat er
heel veel modellen op de markt zijn. De keuze is echt enorm! Daarom is het van
belang om vooraf goed te bepalen wat voor jou de meest geschikte
brailleleesregel is. We nemen een aantal vragen door die je jezelf vooraf kunt
stellen:
Vraag 1: Waar wil je de leesregel op aansluiten?
Je kunt een brailleleesregel aansluiten op een computer, laptop, tablet of
smartphone. Als je een tablet of smartphone gebruikt is het noodzakelijk dat de
brailleleesregel ook Bluetooth ondersteunt. De meeste brailleleesregels voldoen
hieraan. Voor gebruik op een computer kun je naast Bluetooth ook een
aansluitkabel gebruiken.
Wil je de leesregel op zowel een computer als smartphone gebruiken? Dan is het
goed om te weten dat sommige brailleleesregels in staat zijn om bijvoorbeeld met
een knop snel hiertussen te kunnen wisselen.
Vraag 2: Welke schermlezer ga je gebruiken?
Een leesregel wordt aangestuurd door een schermlezer. De meeste schermlezers
zoals Jaws, Supernova en NVDA voor Windows, VoiceOver voor Apple en Talkback
voor Android kunnen vrijwel alle in Nederland verkrijgbare een braille
leesregels aansturen.
Merk wel op dat de ene schermlezer hierbij meer mogelijkheden biedt dan de
andere. Als je dus nog een keus in schermlezer moet maken is het goed om dit uit
te zoeken. Ook zijn er schermlezers die wat meer mogelijkheden bieden voor
bepaalde typen leesregels of comfortabeler werken omdat ze door dezelfde
fabrikant gemaakt worden.
Ook is het goed om te weten dat schermlezers zoals Talkback of VoiceOver
standaard met je apparaat wordt meegeleverd, maar dat andere schermlezers
commerciële, producten zijn die je eerst aanschaft en installeert. Bij de
aanschaf van een schermlezer kunnen er mogelijkheden tot vergoeding zijn.
Om met een leesregel te kunnen werken is het nodig dat je de basisvaardigheden
van de schermlezer voldoende beheerst.
Tip: Enkele voorbeelden van het aansluiten van een braille leesregel:
Vraag 3: Privé gebruiken of voor je werk?
Brailleleesregels zijn er in verschillende soorten en maten. De meeste zijn
voorzien van 40 braillecellen. Elk van deze braillecellen bevat acht puntjes die
ieder door de schermlees-software omhoog worden gedrukt of juist beneden blijven
staan. Op die manier kunnen voelbare brailletekens worden gevormd die je kunt
lezen. Met 40 cellen betekent dit dat de brailleleesregel 40 tekens kan
weergeven. Om de volgende 40 tekens te kunnen lezen moet je dan verder navigeren
op je brailleleesregel. Je doet dit door op een knop op de leesregel te drukken.
Een leesregel met 40 cellen is pakweg 38 centimeter lang en 8 centimeter breed.
Bij zakelijk gebruik kan een brailleleesregel met meer cellen juist praktischer
zijn. In de praktijk gaat het dan meestal om een model met 80 cellen. Je hebt
dan meer overzicht en kunt sneller informatie verwerken wat vooral bij zakelijke
programma’s van belang kan zijn. Denk bijvoorbeeld aan het werken met grote
Excel bestanden.
Daarnaast kan zo’n leesregel door een gespecialiseerde partij aangepast worden
aan een specifieke werksituatie. En wordt dan bijvoorbeeld behalve tekst ook
andere belangrijke onderdelen op het beeldscherm tegelijk weergegeven. Denk
bijvoorbeeld aan receptiewerk: als er iemand belt wordt dan behalve een naam ook
tegelijk een telefoonnummer op je leesregel getoond.
Vraag 4: Vaste plek of meenemen?
Gebruik je een smartphone en wil je je leesregel meenemen zodat je hem onderweg
of elders kunt gebruiken? Dan kan een kleiner model leesregel met minder cellen
wenselijk zijn. Dit type compacte brailleleesregels zin voorzien van
bijvoorbeeld 14 of 20 cellen.
Andersom: Als je je leesregel niet gaat meenemen maar op een vaste plek gaat
gebruiken dan is een braille leesregel met 40 tekens meestal praktischer.
Vraag 5: Teksten alleen lezen of ook invoeren?
Behalve voor lezen kun je de meeste brailleleesregels ook gebruiken om tekst in
te voeren of te wijzigen. Je hebt dan het reguliere QWERTY-toetsenbord op de
computer of op het scherm van je smartphone niet nodig. Zeker in het laatste
geval kan een leesregel dan zeer handig zijn.
Typen op de leesregel doe je met de acht braille invoer toetsen. Dit zijn platte
knoppen, vier voor elke hand. Ze zijn zo gemaakt dat je elk van je vingers
ontspannen op een knop kunt laten rusten. Elk van deze knoppen correspondeert
met een van de zes (of acht) punten in een brailleteken. Door nu meerdere
knoppen tegelijkertijd in te drukken en weer los te laten typ je dan een
brailleteken. Brailletypen is dus anders dan op een regulier toetsenbord en is
dus wel iets wat je eerst moet leren als je dit wilt gaan gebruiken.
Behalve toetsen waarmee je tekst invoert zijn de meeste brailleleesregels ook
voorzien van diverse navigatie- of opdrachtknoppen. Deze zorgen ervoor dat je
met je leesregel ook je computer, tablet of smartphone kan bedienen. Denk
daarbij aan navigeren door een tekst, een knop indrukken of een lijst openen.
Ook dit kan je weer gemak en snelheid opleveren.
Als je met de leesregel alleen tekst in braille wilt lezen en niet wilt
schrijven dan volstaat een brailleleesregel zonder braille invoer toetsen.
In de twee afbeeldingen hieronder is de linker brailleleesregel voorzien van
braille invoer, de rechter niet.
Om de keuze nu nog ingewikkelder te maken zijn er ook brailleleesregels die zijn
uitgevoerd met een regulier QWERTY-toetsenbord! Typen doe je dan op de reguliere
manier, maar wel op de leesregel. Je hebt dan geen ander toetsenbord nodig. Dit
kan vooral handig zijn als je het invoeren van tekst in braille met de braille
invoertoetsen niet eenvoudig vindt. Het grotere QWERTY toetsenbord maakt dit
type leesregel wel wat groter.
Vraag 6: Hoe voelen de braillepuntjes voor jou?
De braillepuntjes kunnen op de diverse brailleleesregels verschillend aanvoelen.
Bij sommige brailleleesregels voelen de braillepunten ronder en bij andere weer
scherper. Niet iedereen is daar even gevoelig voor maar als je denkt dat dit
voor jou het geval kan zijn is het goed om hier op te letten als je
verschillende modellen leesregels gaat uitproberen.
Daarnaast is het goed om te weten dat op veel leesregels je de weerstand van de
braillepunten kunt aanpassen. En voorbeeld van hoe dit werkt kun je lezen op het
Visio Kennisportaal:
Ga naar het artikel: Focus 5-40, weerstand van braille punten
aanpassen
Voor andere brailleleesregels geldt: kijk in de documentatie van de leesregel of
de weerstand is aan te passen.
Vraag 7: Zitten de knoppen een prettige plek?
Brailleleesregels zijn behalve de braillecellen vaak ook voorzien van extra
toetsen voor cursorbediening, tekstinvoer en navigatie. De plek en uitvoering
van deze toetsen is op elke leesregels anders. Zo de kunnen de braille
invoertoetsen voor tekstinvoer recht of juist wat schuin zijn gepositioneerd. En
de toetsen voor cursorbediening kunnen onder of juist boven de rij met
braillecellen staan.
Het is dus goed om zelf na te gaan of deze toetsen en knoppen op een voor jou
prettige werkbare manier zijn uitgevoerd.
Tip: Wil je meer weten over navigeren op een leesregel?
Bekijk of beluister de YouTube video: Zo werkt cursor bediening
Naast de mogelijkheid om braille te lezen en tekst in te voeren zijn er ook
brailleleesregels met extra mogelijkheden. Denk daarbij aan een leesregel met
ingebouwde tekstverwerker voor het maken van notities, een agenda of zelfs een
wekker. Zo hoef je alleen je brailleleesregel mee te nemen voor het maken van
notities die je vervolgens later via bestandsbeheer overbrengt naar je computer.
Op die manier kan je zelfs in de trein je notities maken en bijwerken zonder dat
anderen dit kunnen horen of zien.
Een ander voorbeeld is een leesregel die in te stellen is voor mensen die
aangewezen zijn op eenhandig gebruik.
Zijn er alternatieven voor een brailleleesregel?
Er zijn geen apparaten die de functies van een leesregel geheel kunnen
vervangen. Maar er is wel een handig aparaatje die in dit kader de aandacht
verdient: de Hable One. Zeker als je op een smartphone of tablet alleen braille
wil gebruiken voor navigatie en het invoeren van tekst dan kan de Hable One een
interessante optie voor je zijn.
De Hable One is een klein, handzaam braille toetsenbordje waarmee je elke
letter, cijfer of leesteken kunt typen. Het grote verschil met een leesregel is
dat de Hable One enkel een schrijffunctie heeft en geen leesfunctie. Je kunt er
dus geen teksten mee lezen maar wel schrijven. Elk teken of commando dat je typt
wordt uitgesproken door de spraakfunctie van je smartphone of tablet. Naast de
zes brailletoetsen heeft het apparaatje nog enkele functietoetsen zoals de
spatie, enter en backspace. Hable is makkelijk mee te nemen dus je kunt het
bijvoorbeeld gebruiken om teksten te typen als je onderweg bent. Je sluit Hable
One draadloos aan via Bluetooth.
Meer weten over Hable?
Ga naar het artikel: Hable One, makkelijker werken met je
smartphone
Zoals je ziet is de keuze reuze en komt er heel wat bij kijken om voor een
leesregel en dan ook nog de juiste te kiezen. Bij Koninklijke Visio is het
daarom mogelijk om samen met een ICT-adviseur verschillende brailleleesregels te
ervaren en uit te proberen. Je kunt daarbij je wensen bespreken zodat je een
goede keuze kan maken.
Brailleleesregels kunnen in het geval van privé gebruik mogelijk vergoed worden
door de zorgverzekeraar. Wanneer je de brailleleesregel zakelijk of voor je
studie gebruikt kun je mogelijk vergoeding van het UWV ontvangen.
Visio kan in voorkomende gevallen ondersteuning bieden bij de aanvraag.
Wanneer je voor vergoeding in aanmerking komt zal een aan jou toegekende
brailleleesregel voor meerdere jaren toegekend worden. Een reden temeer dus om
een goed onderbouwde keuze te maken. Doe dit dus zorgvuldig, laat je goed
adviseren en test de verschillende modellen en opties goed uit!
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org