Nelliene Hooimeijer, Janneke Openneer en Miriam van Hees, Koninklijke Visio
Autisme is een aangeboren stoornis in de hersenen die levenslang blijft en die
op alle gebieden invloed heeft. De informatie die via de zintuigen binnenkomt
(prikkels) verwerken mensen met autisme op een andere manier. Daarnaast zijn
veel mensen met autisme over- of ondergevoelig voor bepaalde prikkels (bijv.
geluid, pijn). Zij nemen vooral waar in details en kunnen er moeilijk een geheel
van maken. Het is alsof ze losse puzzelstukjes in hun hoofd hebben, zonder een
compleet beeld. Ze vinden het moeilijk om te begrijpen wat er in de ander
omgaat, en om te vertellen wat ze zelf beleven en denken. Hun manier van doen is
anders.
Juist heel “gewone” dingen gaan bij mensen met autisme niet vanzelf. Zij weten
niet precies hoe ze het beste kunnen reageren op andere mensen of op een
dagelijkse gebeurtenis, ongeacht hun intelligentie. De wereld is voor mensen met
autisme onvoorspelbaar, chaotisch, bedreigend en dit kan leiden tot
gedragsproblemen.
Het gedrag van mensen met een autisme spectrum stoornis (ASS) kan verschillen
van persoon tot persoon, maar ook van situatie tot situatie. Thuis, in een
vertrouwde omgeving, kan iemand anders zijn, dan op school, werk of in de
winkel.
Hoofdkenmerken
Mensen met autisme hebben moeilijkheden tijdens het contact met anderen
Mensen met autisme hebben problemen met de communicatie
Mensen met autisme hebben moeite om dingen te verwerken en hebben problemen
met hun voorstellingsvermogen
Mensen met autisme houden niet van veranderingen en hebben opvallend
beperkte interesses
Autisme met een visuele beperking
Bij een visuele beperking én autisme is er behalve het
informatieverwerkingsprobleem ook een informatietekort. Als de gemiste
visuele informatie verbaal verduidelijkt wordt, is dat voor iemand met
autisme soms lastig om te verwerken, omdat dit veel prikkels zijn.
Ondersteun woorden zoveel mogelijk met concreet materiaal (bijv. een muntje
als verwijzer voor boodschappen doen).
Iemand met autisme én een visuele beperking weet niet dat een opmerking of
vraag voor hem/haar is bedoeld; noem daarom altijd eerst zijn/haar naam.
De volgorde van handelingen is voor iemand met een visuele beperking én
autisme niet vanzelfsprekend. Om duidelijkheid en voorspelbaarheid te
vergroten is het daarom goed om activiteiten in een bepaalde, vaste volgorde
aan te leren en daarvan in de uitvoering niet af te wijken. Een stappenplan
kan hierbij helpen. Dit geldt ook voor dagelijkse zaken als rituelen rondom
opstaan, aankleden, maaltijden etc.
Een visueel beperkt autistisch iemand heeft nauwelijks begrip van
lichaamstaal en mimiek.
Tactiele afweer komt vaak voor. Iemand kan het bijvoorbeeld niet prettig
vinden om aangeraakt te worden of kan bepaalde stoffen niet aan het lichaam
verdragen en wil daarom bepaalde kleren niet aan. Zelfs water kan “pijn”
doen op de huid.
Lijkt niet goed te kunnen horen, richt zich niet naar geluiden. (“Leeft in
eigen wereld”).
Autisme met een visuele en verstandelijke beperking
Bij iemand met autisme, een verstandelijke én visuele beperking zijn er veel
tegenstrijdige factoren, die ervoor zorgen dat informatie niet goed
opgenomen kan worden. Compensatie van een visuele beperking doet een extra
beroep op de intelligentie. Om te weten wat er om je heen gebeurt, vraagt
dat veel van het geheugen, voorstellingsvermogen en taalvaardigheid. Extra
inzet van de intelligentie is echter niet mogelijk vanwege de verstandelijke
beperking. Ook doet iemand met een verstandelijke beperking juist een extra
beroep op zijn gezichtsvermogen, dat dus in dit geval ontbreekt of beperkt
is.
Iemand met een visuele én verstandelijke beperking én autisme heeft moeite
met sociale activiteiten. Vanuit zijn visuele beperking kan hij niet goed
inschatten wat er om hem heen gebeurt. Dit wordt extra versterkt door het
autisme: hij voelt niet aan wat er van hem verwacht wordt en wat de ander
wil. Door de verstandelijke beperking kan hij/zij minder teruggrijpen op het
geheugen voor eerdere ervaringen of inzichten.
Handen zijn heel belangrijk voor iemand met autisme, een verstandelijke en
visuele beperking. Handen kunnen overgevoelig zijn. Pak iemand nooit
onverwacht vast bij de handen om ze ergens naar toe te begeleiden. Begeleid
ze liever vanuit de schouders of armen. Geef ook geen voorwerpen onverwachts
in de hand aan. Tik dan eerst de buitenkant van de hand aan voordat je het
in de hand stopt.
Deze personen vragen vaak veel en ook regelmatig hetzelfde, omdat ze niet
kunnen zien wat er gebeurt. Ook kunnen ze niet onthouden hoe dingen gaan, of
willen controleren of het gebeurt zoals afgesproken is en daardoor vragen ze
hier telkens naar. Het heeft geen zin ze op de herhaling te wijzen. Beter
kun je gewoon antwoord geven op de vraag. Dat biedt veiligheid.
De persoon met deze beperkingen kan slecht aangeven waar en wanneer hij/zij
welke hulp nodig heeft. Soms worden zelfs tegengestelde signalen afgegeven.
Ook kan hij/zij moeilijk uiting geven aan de fysieke toestand. Signalen van
emotionele aard blijken vaak aanwijzingen voor lichamelijke ongemakken.
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66.
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org