Jesse Wienholts en Timon van Hasselt, Koninklijke Visio
In dit artikel bespreken we een aantal functies van JAWS waar zelfs ervaren
JAWS-gebruikers niet altijd aan denken, en die toch heel handig kunnen zijn.
Denk aan mogelijkheden om sneller te navigeren in Word of op het web,
makkelijker commando’s zoeken of iets laten onthouden wat Jaws heeft
uitgesproken.
Tip: De meeste tips uit dit artikel kun je ook bekijken of beluisteren in
een eerder webinar dat werd gehouden tijdens het Visiolab symposium.
Bekijk of beluister het Webinar: Jaws, hidden
features
Jaws tip 1: Sneller navigeren in Word met sneltoetsen
De meeste JAWS-gebruikers zijn bekend met de navigatiesneltoetsen op internet.
Met bijvoorbeeld het indrukken van alleen de letter H spring je naar de volgende
kop, B naar de volgende knop, E naar een invoerveld enz. Ook weten de meeste
JAWS-gebruikers wel dat je deze navigatiesneltoetsen ook in Microsoft Word en
Adobe Acrobat Reader kunt gebruiken. Maar, ken je deze ook?
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Navigatiesneltoetsen aan/uit |
JAWS-toets + Z |
| Ga naar de volgende pagina |
Spatiebalk |
| Ga naar de vorige pagina |
Backspace |
| Herhaal de huidige zin |
Linker Shift |
| Lees verder vanaf de volgende zin |
Rechter Shift |
| Spraak langzamer tijdens lezen |
Page Down |
| Spraak sneller tijdens lezen |
Page Up |
Omdat je normaal gesproken in Microsoft Word bij het indrukken van een letter
tekst aan het typen bent, moet je eerst overschakelen naar de navigatiemodus om
gebruik te kunnen maken van de navigatiesneltoetsen van JAWS. Hett wisselen
tussen de gewone bewerkingsmodus en de navigatiemodus doe je met de sneltoets:
JAWS-toets + Z.
Jaws tip 2: Contextgevoelige help in Word
Als je in Microsoft Word in de normale bewerkingsmodus staat waar je gewoon
tekst kunt typen, en je drukt op JAWS-toets + H, dan krijg je een overzicht van
handige sneltoetsen die op dat moment gebruikt kunnen worden. Schakel je echter
over naar de navigatiemodus met JAWS-toets + Z, en je drukt dan op dezelfde
sneltoets, JAWS-toets + H, dan krijg je een overzicht van alle beschikbare
navigatiesneltoetsen die je in de JAWS-navigatiemodus binnen Word kunt
gebruiken.
Jaws tip 3: Teruggaan naar een gemarkeerde plek
De meeste JAWS-gebruikers gebruiken de JAWS-plaatsmarkering (Ctrl + Windows + K)
om binnen Word het begin aan te geven van een stuk tekst dat ze willen
selecteren en kopiëren. Maar wist je ook dat je een plaatsmarkering kunt
gebruiken om een locatie te markeren waar je dan later met de sneltoets Alt +
Windows + K naar kunt terugkeren?
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Zet plaatsmarkering |
Ctrl + Windows + K |
| Spring naar plaatsmarkering |
Alt + Windows + K |
Jaws tip 4: Navigeren in Word tabellen
Om door een tabel te navigeren worden vaak de Pijltjestoetsen gebruikt in
combinatie met de Ctrl + alt toetsen. Hoewel dit goed werkt, moet je toch
telkens als je naar een andere kolom of rij wilt navigeren, naast een
Pijltjestoets ook de Ctrl + Alt toetsen erbij indrukken
Maar wist je dat JAWS ook een tabelnavigatiemodus heeft? Deze activeer je met de
gelaagde toetscombinatie: JAWS-toets + Spatiebalk, T. Hieronder een overzicht
van de dan beschikbare tabelnavigatietoetsen.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Volgende kolom |
Pijl Rechts |
| Vorige Kolom |
Pijl Links |
| Volgende rij |
Pijl Omlaag |
| Vorige rij |
Pijl Omhoog |
| Eerste cel in de tabel |
Ctrl + Home |
| Laatste cel in de tabel |
Ctrl + End |
| Eerste cel in de huidige rij |
Home of Ctrl + Pijl Links |
| Laatste cel in de huidige Rij |
End of Ctrl + Pijl Rechts |
| Eerste cel in de huidige kolom |
Ctrl + Pijl Omhoog |
| Laatste cel in de huidige kolom |
Ctrl + Pijl Omlaag |
| Lees huidige rij |
Shift + Pijl Omhoog |
| Lees huidige kolom |
Shift + Numeriek 5 |
| Verlaat tabelnavigatie |
Escape |
De tabelnavigatie blijft actief zolang je een van bovenstaande sneltoetsen
gebruikt. Gebruik je een andere toets of combinatie van toetsen, dan wordt met
een geluid aangegeven dat je de tabelnavigatiemodus heeft verlaten.
Hieronder staat een tabel waarmee je kunt oefenen.
| Product |
Per portie |
Suiker |
Energie |
| Aardbeien |
1 schaaltje (= 100 g) |
5,1 g |
29 kcal |
| Appel |
1 stuk (= 135 g) |
14 g |
81 kcal |
| Banaan |
1 middel (= 130 g) |
20,1 g |
124 kcal |
| Kiwi |
1 stuks (= 75 g) |
7,7 g |
51 kcal |
| Mandarijn |
1 stuk (= 55 g) |
4,5 g |
25 kcal |
| Peer (met schil) |
1 stuk (= 150 g) |
14,2 g |
82 kcal |
| Perzik |
1 stuk (= 110 g) |
8,7 g |
45 kcal |
| Sinaasappel |
1 stuk (= 120 g) |
9,2 g |
61 kcal |
| Witte druiven |
1 schaaltje (= 100 g) |
15,6 g |
76 kcal |
Jaws tip 5: De tekstanalist in Word
De spellingscontrole in Microsoft Word is handig voor het controleren op
spelling en grammaticale fouten. Maar als je bijvoorbeeld een keer per ongeluk
van lettertype of kleur bent veranderd, zal de spellingscontrole zich daar niets
van aantrekken. Je krijgt ook geen melding als je een haakje-sluiten bent
vergeten nadat je wel ergens een haakje-open hebt geplaatst. Bij al deze
onvolkomenheden kan de tekstanalist van JAWS je een handje helpen.
Je kunt met de sneltoets: Windows + Alt + I, JAWS vanaf de huidige locatie naar
de volgende inconsistentie laten zoeken. Gebruikt je deze sneltoets samen met de
Shift, dan zal JAWS naar de vorige inconsistentie zoeken.
Als je een heel document wilt controleren met de tekstanalist, is het handiger
als je de doorlopende modus van de tekstanalist inschakelt met de gelaagde
toetscombinatie: JAWS-toets + Spatiebalk + A. Hierna kun je gewoon met de
Pijltjestoetsen door het document lopen en zal JAWS een inconsistentie melden
zodra je naar een nieuwe regel navigeert. Wat JAWS wel of niet moet melden kan
worden ingesteld via het JAWS-Instellingencentrum (zoek naar: Tekstanalist).
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Volgende inconsistentie |
Windows + Alt + I |
| Vorige inconsistentie |
Shift + Windows + Alt + I |
| Zet de tekstanalist aan of uit |
JAWS-toets + Spatiebalk, A |
Jaws tip 6: Vluchtig lezen
Een functie in JAWS die door weinig mensen wordt gebruikt, maar toch heel handig
kan zijn, is: Vluchtig lezen. Deze functie is bedoeld om snel een overzicht te
krijgen van bepaalde tekst in een document. Zo kun je een opdracht geven om van
elke alinea de eerste regel of zin te laten voorlezen, maar je kunt zelf ook een
filter maken waaraan bepaalde tekst moet voldoen, en de tekst die daar dan aan
voldoet in een lijst laten weergeven. Vanuit die lijst kun je dan naar de
locatie in het document springen om daar dan de tekst in zijn context te lezen.
Ook kun je dan weer snel met Alt + Tab terugspringen naar het venster met de
lijst om een van de andere resultaten te selecteren en te bekijken. Denk hierbij
aan een document die je van iemand hebt gekregen, en waarin verschillende
stukken tekst met de kleur rood zijn gearceerd.
Natuurlijk kun je een spraak- en geluidsschema selecteren die bij het navigeren
door het document telkens de kleur van de tekst meldt zodra deze verandert, maar
dan zou je het hele document zelf moeten doorlopen. Ook kun je de
JAWS-tekstanalist gebruiken omdat een kleurverandering voor de tekstanalist een
inconsistentie is, maar ook dan loop je zelf door de hele tekst van het
document.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Open het dialoogvenster Vluchtig Lezen |
Shift + Ctrl + JAWS-toets + Pijl Omlaag |
JAWS tip 7: Commando’s zoeken
Omdat je niet dagelijks alle functies van JAWS gebruikt, is het logisch dat je
weleens een bepaalde sneltoets bent vergeten. Gelukkig heeft JAWS een handige
functie waarmee je naar sneltoetsen kunt zoeken.
Met de gelaagde toetscombinatie: JAWS-toets + Spatiebalk, J, open je een
HTML-zoekvenster waar je bijvoorbeeld door het intypen van: tekstanalist, een
overzicht krijgt van de beschikbare sneltoetsen. Wat gelaagde toetsen betreft:
je kunt ook altijd na het indrukken van JAWS-toets + Spatiebalk een vraagteken
typen om een lijst met beschikbare toetsen te laten tonen. Dit werkt ook als je
een tweede laag heeft geactiveerd, bijvoorbeeld die voor OCR: JAWS-toets +
Spatiebalk, O, en dan dus een vraagteken voor een overzicht met alle
OCR-functies binnen deze OCR-laag.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Commando’s zoeken |
JAWS-toets + Spatiebalk, J |
| Beschikbare gelaagde toetsen |
JAWS-toets + Spatiebalk, vraagteken |
| Beschikbare toetsen binnen een specifieke laag, bijvoorbeeld OCR |
JAWS-toets + Spatiebalk, O, vraagteken |
JAWS tip 8: Spraak- en geluidschema’s
Omdat het een aparte cursus zou worden als we het hier uitgebreid over
JAWS-spraak- en geluidschema’s zouden hebben, is het toch handig om te weten dat
je met de sneltoets: JAWS-toets + Alt + S, een lijst kunt oproepen van spraak-
en geluidsschema’s die standaard aanwezig zijn. Verderop als we het over
internet gaan hebben komen we nog even terug op dit onderwerp.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Lijst met spraak- en geluidsschema’s |
JAWS-toets + Alt + S |
Jaws tip 9: Werken met het Windows-klembord
Als je even snel wilt weten wat er op het Windows-klembord staat, kun je deze
tekst laten weergeven in een venster met: JAWS-toets + Spatiebalk + c. Wil je
een geselecteerde tekst aan het klembord toevoegen zonder dat je de aanwezige
tekst vervangt, gebruik dan JAWS-toets + Windows + C. Als je daarna weer met de
normale kopieerfunctie iets op het klembord wilt zetten, zal JAWS je vragen of
je alle tekst op het klembord wilt vervangen. Dit is om te voorkomen dat je deze
functie per ongeluk uitvoert.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Bekijk tekst op klembord |
JAWS-toets + Spatiebalk, C |
| Geselecteerde tekst toevoegen aan klembord |
JAWS-toets + Windows + C |
Jaws tip 9: Spraakgeschiedenis
Als JAWS iets heeft uitgesproken dat je wilt bewaren, bijvoorbeeld een
telefoonnummer, dan kun je via de spraakgeschiedenis: JAWS-toets + Spatiebalk,
H, de betreffende tekst in de spraakgeschiedenis van JAWS opzoeken en op de
normale manier selecteren en kopiëren. Je kunt vast nog wel veel meer nuttige
situaties bedenken waarin dit heel erg handig kan zijn. Het venster met de
spraakgeschiedenis toont vanaf JAWS 2021 de laatste 500 meldingen; daarvoor
waren dit er 50.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Toon spraakgeschiedenis |
JAWS-toets + Spatiebalk, H |
| Wis spraakgeschiedenis |
JAWS-toets + Spatiebalk, Shift + H |
Jaws tip 10: Instellingen om wat sneller te surfen
Als je wat meer ervaren raakt in het surfen op internet is het misschien de
moeite waard om eens te kijken naar de volgende tips:
De instelling: “Meld aantal links, koppen, enz. als de pagina wordt geladen”
uitschakelen.
De instelling: “Document en webpagina automatisch lezen na laden”
uitschakelen.
Formuliermodus instellen op: “Handmatig”.
Het woord “link” vervangen door een geluid.
Deze instellingen zijn allemaal aan te passen via het Instellingencentrum van
JAWS.
Jaws tip 11: Domein-specifieke instellingen op Internet
Niet veel gebruikers weten dat je al een tijdje ook domein-specifieke
instellingen kunt maken. Mocht ene bepaalde website beter werken met specifieke
instellingen, ga dan vanuit de website naar het Instellingencentrum in JAWS, en
ga vanuit het invoerveld met Shift + Tab naar de lijst met toepassingen. Ga naar
het tweede item in deze lijst; het eerste is voor het standaardbestand, maar het
tweede heeft de naam van de huidige website. Zodra je deze hebt geselecteerd kun
je weer met Tab naar het invoerveld, en op zoek naar de instelling die je wilt
aanpassen.
Jaws tip 12: Slimme navigatie op Internet
Normaliter navigeer je op een webpagina met de virtuele cursor. Maar steeds meer
websites en op web gebaseerde toepassingen lijken meer op een toepassing dan een
website. In deze gevallen kan het handiger zijn om gebruik te maken van de
Slimme Navigatie. De weergave komt dan ook meer overeen met wat een ziende
bezoeker van de website te zien krijgt.
Met de Slimme Navigatie navigeer je per element. Als er bijvoorbeeld ergens 3
knoppen naast elkaar staan, kun je gewoon met Pijl Links of Pijl Rechts van de
ene knop naar de andere springen. Dit maakt het navigeren in een tabel ook een
stuk eenvoudiger. Naast dat je gewoon met de Pijltjestoetsen door de tabel kunt
lopen, krijg je in braille ook de hele rij te zien en niet alleen de inhoud van
slechts één cel.
Je kunt de Slimme navigatie voor een bepaalde website permanent inschakelen via
het Instellingencentrum, maar met de sneltoets JAWS-toets + X kun je de Slimme
Navigatie altijd in- of uitschakelen.
| Beschrijving |
Sneltoets |
| Slimme navigatie aan/uit |
JAWS-toets + X |
Heb je nog vragen?
Mail naar kennisportaal@visio.org, of bel 088
585 56 66
Meer artikelen, video’s en podcasts vind je op
kennisportaal.visio.org
Koninklijke Visio
expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen
www.visio.org